ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (τρίτο τμήμα) της 8ης Μαΐου 2019 «Προδικαστική παραπομπή – Κοινωνική ασφάλιση των διακινούμενων εργαζομένων – Κανονισμός (ΕΚ) 883/2004 – Άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ – Υπήκοος κράτους μέλους απασχολούμενος ως ναυτικός σε πλοίο υπό σημαία τρίτου κράτους – Εργοδότης εγκατεστημένος σε κράτος μέλος άλλο από εκείνο της κατοικίας του εργαζομένου – Προσδιορισμός της εφαρμοστέας νομοθεσίας»
Στην υπόθεση C-631/17
με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Hoge Raad der Nederlanden (Ανώτατο Δικαστήριο των Κάτω Χωρών) με απόφαση της 27ης Οκτωβρίου 2017, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 9 Νοεμβρίου 2017, στο πλαίσιο της δίκης
SF
κατά
Inspecteur van de Belastingdienst,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (τρίτο τμήμα),
συγκείμενο από τους A. Prechal, πρόεδρο τμήματος, F. Biltgen (εισηγητή), J. Malenovský, C. G. Fernlund και L. S. Rossi, δικαστές,
γενικός εισαγγελέας: G. Pitruzzella
γραμματέας: M. Ferreira, κύρια διοικητική υπάλληλος,
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία και κατόπιν της επ’ ακροατηρίου συζητήσεως της 8ης Νοεμβρίου 2018,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:
– ο SF, εκπροσωπούμενος από τους V. J. de Groot και H. Menger, συμβούλους επί φορολογικών θεμάτων,
– η Ολλανδική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τις M. Κ. Bulterman και M. L. Noort,
– η Ελληνική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την E.‑M. Μαμούνα,
– η Πολωνική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον B. Majczyna,
– η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τους M. van Beek και D. Martin,
αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 10ης Ιανουαρίου 2019,
εκδίδει την ακόλουθη
Απόφαση
1 Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του κανονισμού (ΕΚ) 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για το συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας (ΕΕ 2004, L 166, σ. 1, και διορθωτικό EE 2004, L 200, σ. 1), όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) 465/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2012 (ΕΕ 2012, L 149, σ. 4) (στο εξής: κανονισμός 883/2004).
2 Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ του SF και του Inspecteur van de Belastingdienst (προϊσταμένου της φορολογικής αρχής των Κάτω Χωρών, στο εξής: Inspecteur) σχετικά με την υπαγωγή του SF στο ολλανδικό γενικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης για την περίοδο μεταξύ 13 Αυγούστου και 31 Δεκεμβρίου 2013.
Το νομικό πλαίσιο
3 Ο τίτλος II του κανονισμού 883/2004 ορίζει τους κανόνες για τον καθορισμό της εφαρμοστέας νομοθεσίας στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης και περιλαμβάνει τα άρθρα 11 έως 16 του εν λόγω κανονισμού.
4 Κατά το άρθρο 11 του εν λόγω κανονισμού, το οποίο επιγράφεται «Γενικοί κανόνες»:
«1. Τα πρόσωπα στα οποία εφαρμόζεται ο παρών κανονισμός υπάγονται στη νομοθεσία ενός και μόνον κράτους μέλους. Η νομοθεσία αυτή προσδιορίζεται σύμφωνα με τον παρόντα τίτλο.
[...]
3. Με την επιφύλαξη των άρθρων 12 έως 16:
α) το πρόσωπο που ασκεί μισθωτή ή μη μισθωτή δραστηριότητα σε κράτος μέλος, υπάγεται στη νομοθεσία του εν λόγω κράτους μέλους·
β) ο δημόσιος υπάλληλος υπάγεται στη νομοθεσία του κράτους μέλους στο οποίο ανήκει η υπηρεσία που τον απασχολεί·
γ) το πρόσωπο το οποίο λαμβάνει παροχές ανεργίας σύμφωνα με το άρθρο 65, δυνάμει της νομοθεσίας του κράτους μέλους κατοικίας, υπάγεται στη νομοθεσία του εν λόγω κράτους μέλους·
δ) το πρόσωπο που καλείται ή καλείται εκ νέου να εκτελέσει στρατιωτική θητεία ή πολιτική υπηρεσία σε κράτος μέλος, υπάγεται στη νομοθεσία του εν λόγω κράτους μέλους·
ε) οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο, στο οποίο δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις των στοιχείων αʹ έως δʹ, υπάγεται στη νομοθεσία του κράτους μέλους κατοικίας, με την επιφύλαξη άλλων διατάξεων του παρόντος κανονισμού που του εξασφαλίζουν παροχές δυνάμει της νομοθεσίας ενός ή περισσότερων άλλων κρατών μελών.
4. Για τους σκοπούς του παρόντος τίτλου, η μισθωτή ή μη μισθωτή δραστηριότητα που ασκείται κανονικά σε πλοίο το οποίο ταξιδεύει στη θάλασσα υπό σημαία κράτους μέλους, θεωρείται ως δραστηριότητα που ασκείται σε αυτό το κράτος μέλος. Ωστόσο, το πρόσωπο που ασκεί μισθωτή δραστηριότητα σε πλοίο υπό σημαία κράτους μέλους και αμείβεται για τη δραστηριότητα αυτή από επιχείρηση ή πρόσωπο του οποίου η έδρα ή ο τόπος δραστηριοτήτων του βρίσκεται σε άλλο κράτος μέλος, υπάγεται στη νομοθεσία του τελευταίου αυτού κράτους μέλους εάν κατοικεί σε αυτό. [...]
[...]»
5 Τα άρθρα 12 έως 16 του κανονισμού 883/2004 προβλέπουν ειδικούς κανόνες εφαρμοζόμενους στα πρόσωπα που έχουν αποσπασθεί (άρθρο 12), στα πρόσωπα που ασκούν δραστηριότητα σε δύο ή περισσότερα κράτη μέλη (άρθρο 13), στα πρόσωπα που έχουν επιλέξει προαιρετική υπαγωγή ή προαιρετική συνέχιση της ασφάλισης (άρθρο 14), στους συμβασιούχους υπαλλήλους των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων (άρθρο 15) καθώς και εξαιρέσεις από τα άρθρα 11 έως 15 του εν λόγω κανονισμού (άρθρο 16).
Η διαφορά της κύριας δίκης και το προδικαστικό ερώτημα
6 Κατά την περίοδο από τις 13 Αυγούστου έως τις 31 Δεκεμβρίου 2013 ο SF, Λεττονός υπήκοος και κάτοικος Λεττονίας, απασχολήθηκε ως θαλαμηπόλος στην Oceanwide Offshore Services B.V, επιχείρηση με έδρα στις Κάτω Χώρες.
7 Ο SF ασκούσε τη δραστηριότητα αυτή σε πλοίο υπό σημαία Μπαχαμών, το οποίο, κατά το κρίσιμο χρονικό διάστημα, έπλεε υπεράνω του γερμανικού τμήματος της υφαλοκρηπίδας της Βόρειας Θάλασσας.
8 Οι ολλανδικές φορολογικές αρχές εξέδωσαν εις βάρος του SF πράξη προσδιορισμού φόρου εισοδήματος και εισφορών κοινωνικής ασφάλισης για το οικονομικό έτος 2013. Μετά τη διοικητική ένσταση που υπέβαλε ο SF κατά της εν λόγω πράξης, ο Inspecteur διατήρησε την πράξη αυτή μόνον κατά το μέρος που διαπιστώνει ότι ο SF οφείλει ασφαλιστικές εισφορές στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης των Κάτω Χωρών για την περίοδο μεταξύ 13ης Αυγούστου και 31ης Δεκεμβρίου 2013.
9 Ο SF άσκησε προσφυγή κατά της απόφασης του Inspecteur ενώπιον του Rechtbank Zeeland-West-Brabant (πρωτοδικείου του Zeeland-West-Brabant, Κάτω Χώρες), ισχυριζόμενος ότι δεν υπάγεται στο εν λόγω σύστημα.
10 Επιληφθέν του ζητήματος αν ο SF όφειλε όντως τις εν λόγω εισφορές και έχοντας αμφιβολίες συναφώς, το ως άνω δικαστήριο αποφάσισε να υποβάλει προδικαστικά ερωτήματα στο Hoge Raad der Nederlanden (Ανώτατο Δικαστήριο των Κάτω Χωρών).
11 Το Hoge Raad der Nederlanden (Ανώτατο Δικαστήριο των Κάτω Χωρών) εκτιμά ότι, ακόμη και αν η επαγγελματική δραστηριότητα που άσκησε ο SF κατά τη διάρκεια της κρίσιμης περιόδου δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι ασκήθηκε στο έδαφος κράτους μέλους της Ένωσης, εντούτοις υπάρχει αρκούντως στενός σύνδεσμος με το έδαφος της τελευταίας, με αποτέλεσμα να τυγχάνει εν προκειμένω εφαρμογής ο κανονισμός 883/2004. Το εν λόγω δικαστήριο εκτιμά επίσης ότι ο SF εμπίπτει στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής του ίδιου αυτού κανονισμού.
12 Σύμφωνα με το εν λόγω δικαστήριο, η κατάσταση που χαρακτηρίζει την ενώπιον του Rechtbank Zeeland-West-Brabant (πρωτοδικείου του Zeeland-West-Brabant) εκκρεμούσα διαφορά, και στην οποία η μισθωτή δραστηριότητα του ενδιαφερόμενου εργαζομένου ασκείται σε πλοίο υπό τη σημαία τρίτου κράτους, δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 11, παράγραφος 3, στοιχεία αʹ έως δʹ, ή του άρθρου 11, παράγραφος 4, του κανονισμού 883/2004.
13 Παρά ταύτα, εκτιμά ότι μια τέτοια κατάσταση εμπίπτει ενδεχομένως στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004, το οποίο προβλέπει ότι οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο στο οποίο δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις των στοιχείων αʹ έως δʹ του εν λόγω άρθρου 11, παράγραφος 3, υπάγεται στη νομοθεσία του κράτους μέλους κατοικίας.
14 Συναφώς, το αιτούν δικαστήριο τονίζει ότι έχει υποστηριχθεί ενώπιόν του ότι το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004 δεν έχει εφαρμογή σε μια κατάσταση όπως αυτή της κύριας δίκης, καθόσον, όπως προκύπτει από τις Επεξηγηματικές σημειώσεις για τον εκσυγχρονισμό του συντονισμού της κοινωνικής ασφάλισης – κανονισμοί (ΕΚ) 883/2004 και (ΕΚ) 987/2009 της Επιτροπής, του Ιανουαρίου 2011, η εν λόγω διάταξη ισχύει μόνο για τα πρόσωπα που δεν ασκούν οικονομική δραστηριότητα.
15 Το εν λόγω δικαστήριο θεωρεί, ωστόσο, ότι από το γράμμα της επίμαχης διάταξης δεν προκύπτει τέτοια ερμηνεία, καθώς και ότι η διάταξη αυτή συνιστά κανόνα σύγκρουσης διατυπωμένο με γενικούς όρους, ο οποίος εφαρμόζεται εξ ορισμού σε πρόσωπα άλλα πλην των αναφερόμενων στο άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχεία αʹ έως δʹ, και στα άρθρα 12 έως 16 του κανονισμού 883/2004.
16 Εκτός αυτού, ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου υποστηρίχθηκε επίσης ότι το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο αʹ, και το άρθρο 11, παράγραφος 4, του κανονισμού 883/2004, έστω και αν δεν έχουν άμεση εφαρμογή, πρέπει να τύχουν κατ’ αναλογίαν εφαρμογής με αποτέλεσμα να οριστεί ως εφαρμοστέα η νομοθεσία του κράτους μέλους εγκατάστασης του εργοδότη, όπως έκρινε το Δικαστήριο με τις αποφάσεις του της 29ης Ιουνίου 1994, Aldewereld (C-60/93, EU:C:1994:271), και της 19ης Μαρτίου 2015, Kik (C-266/13, EU:C:2015:188), σχετικά με τις διατάξεις του κανονισμού (ΕΟΚ) 1408/71 του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 1971, περί εφαρμογής των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης στους μισθωτούς, στους μη μισθωτούς και στα μέλη των οικογενειών τους που διακινούνται εντός της Κοινότητας, όπως τροποποιήθηκε και ενημερώθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) 118/97 του Συμβουλίου, της 2ας Δεκεμβρίου 1996 (ΕΕ 1997, L 28, σ. 1), όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) 647/2005 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Απριλίου 2005 (ΕΕ 2005, L 117, σ. 1) (στο εξής: κανονισμός 1408/71). Ωστόσο, το εν λόγω δικαστήριο εκτιμά ότι το σύστημα των κανόνων σύγκρουσης νόμων που θεσπίστηκε με τον κανονισμό 883/2004 είναι πληρέστερο και δεν περιλαμβάνει κενά, με αποτέλεσμα να μην είναι εν προκειμένω αναγκαία η άντληση λύσεων από την εν λόγω νομολογία.
17 Παρά ταύτα, το αιτούν δικαστήριο κρίνει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν αμφιβολίες ως προς την ερμηνεία των διατάξεων του κανονισμού 883/2004 στο πλαίσιο του προσδιορισμού της εφαρμοστέας νομοθεσίας σε κατάσταση όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη.
18 Λαμβανομένων υπόψη των ανωτέρω σκέψεων, το Hoge Raad der Nederlanden (Ανώτατο Δικαστήριο των Κάτω Χωρών) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:
«Ποια εθνική νομοθεσία προσδιορίζεται από τον κανονισμό 883/2004 ως εφαρμοστέα σε περίπτωση κατά την οποία ο ενδιαφερόμενος α) είναι κάτοικος Λεττονίας, β) έχει τη λεττονική ιθαγένεια, γ) εργάζεται ως μισθωτός για λογαριασμό εργοδότη που έχει την έδρα του στις Κάτω Χώρες, δ) απασχολείται ως ναυτικός, ε) παρέχει την εργασία του σε πλοίο υπό σημαία Μπαχαμών, και στ) ασκεί τις δραστηριότητες αυτές εκτός του εδάφους της Ένωσης;»
Επί του προδικαστικού ερωτήματος
19 Με το ερώτημά του, το αιτούν δικαστήριο ερωτά κατ’ ουσίαν αν το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004 έχει την έννοια ότι κατάσταση όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, κατά την οποία ένα πρόσωπο, ενώ εργάζεται ως ναυτικός για λογαριασμό εργοδότη εγκατεστημένου σε κράτος μέλος, σε πλοίο που φέρει τη σημαία τρίτου κράτους και πλέει εκτός της επικράτειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διατηρεί την κατοικία του στο κράτος μέλος καταγωγής του, εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω διάταξης, με αποτέλεσμα η εφαρμοστέα εθνική νομοθεσία να είναι εκείνη του κράτους μέλους κατοικίας του εν λόγω προσώπου.
20 Υπενθυμίζεται προκαταρκτικώς ότι, οσάκις ένα πρόσωπο εμπίπτει στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής του κανονισμού 883/2004, όπως ορίζεται στο άρθρο 2 του κανονισμού αυτού, ισχύει κατ’ αρχήν ο προβλεπόμενος στο άρθρο 11, παράγραφος 1, του κανονισμού αυτού κανόνας της εφαρμογής μίας μόνον εθνικής νομοθεσίας, η δε εφαρμοστέα εθνική νομοθεσία καθορίζεται σύμφωνα με τις διατάξεις του τίτλου ΙΙ του εν λόγω κανονισμού (πρβλ. απόφαση της 19ης Μαρτίου 2015, Kik, C-266/13, EU:C:2015:188, σκέψη 47 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία, καθώς και απόφαση της 25ης Οκτωβρίου 2018, Walltopia, C-451/17, EU:C:2018:861, σκέψη 42 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
21 Εν προκειμένω, από τη δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο προκύπτει ότι, κατά τη διάρκεια της κρίσιμης στην κύρια δίκη περιόδου, ο SF, ενώ διατηρούσε την κατοικία του στο κράτος μέλος καταγωγής του, δηλαδή τη Λεττονία, εργαζόταν ταυτοχρόνως ως ναυτικός για λογαριασμό εργοδότη εγκατεστημένου σε άλλο κράτος μέλος, δηλαδή τις Κάτω Χώρες, σε πλοίο που έφερε τη σημαία τρίτου κράτους και το οποίο έπλεε εκτός της επικράτειας της Ένωσης.
22 Συναφώς, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι το γεγονός και μόνον ότι οι δραστηριότητες ενός εργαζομένου ασκούνται εκτός του εδάφους της Ένωσης δεν αρκεί για να αποκλεισθεί η εφαρμογή των κανόνων της Ένωσης περί ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων, και ειδικότερα του κανονισμού 883/2004, εφόσον η εργασιακή σχέση διατηρεί αρκούντως στενό σύνδεσμο με το έδαφος αυτό (πρβλ. απόφαση της 19ης Μαρτίου 2015, Kik, C-266/13, EU:C:2015:188, σκέψη 42 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
23 Από τη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι ένας αρκούντως στενός σύνδεσμος μεταξύ της επίμαχης σχέσης εργασίας και του εδάφους της Ένωσης απορρέει, μεταξύ άλλων, από το γεγονός ότι ένας υπήκοος της Ένωσης, κάτοικος κράτους μέλους, προσελήφθη από επιχείρηση εγκατεστημένη σε άλλο κράτος μέλος για λογαριασμό της οποίας ασκεί τις δραστηριότητές του (απόφαση της 19ης Μαρτίου 2015, Kik, C-266/13, EU:C:2015:188, σκέψη 43 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
24 Εξ αυτών συνάγεται ότι, όπως έκρινε το αιτούν δικαστήριο, παρά το γεγονός ότι, στην υπό κρίση υπόθεση, οι δραστηριότητες του SF ασκούνταν εκτός του εδάφους της Ένωσης, εντούτοις η επίμαχη σχέση εργασίας διατηρεί αρκούντως στενό σύνδεσμο με το εν λόγω έδαφος, δεδομένου ότι, κατά την κρίσιμη περίοδο, ο SF διατηρούσε την κατοικία του στη Λεττονία και ότι ο τόπος εγκατάστασης του εργοδότη του βρισκόταν στις Κάτω Χώρες.
25 Κατά συνέπεια, κατάσταση όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη πρέπει να θεωρηθεί ως εμπίπτουσα στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού 883/2004 και, ως εκ τούτου, η εθνική νομοθεσία που έχει εφαρμογή στην κύρια δίκη πρέπει να προσδιοριστεί σύμφωνα με τις διατάξεις του τίτλου II του εν λόγω κανονισμού.
26 Εν προκειμένω, δεν αμφισβητείται ότι ένα πρόσωπο όπως ο SF δεν εμπίπτει στους ειδικούς κανόνες που προβλέπονται στα άρθρα 12 έως 16 του κανονισμού 883/2004, οι οποίοι αφορούν τα πρόσωπα που έχουν αποσπασθεί, τα πρόσωπα που ασκούν δραστηριότητα σε δύο ή περισσότερα κράτη μέλη, τα πρόσωπα που έχουν επιλέξει προαιρετική υπαγωγή ή προαιρετική ασφάλιση ή, ακόμη, τα μέλη του επικουρικού προσωπικού των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.
27 Ο ενδιαφερόμενος δεν εμπίπτει ούτε στις περιπτώσεις που προβλέπονται στα στοιχεία αʹ έως δʹ του άρθρου 11, παράγραφος 3, του κανονισμού 883/2004, οι οποίες αφορούν τα πρόσωπα που ασκούν μισθωτή δραστηριότητα σε κράτος μέλος, τους δημοσίους υπαλλήλους, τα πρόσωπα που λαμβάνουν παροχές ανεργίας, ή ακόμη τα πρόσωπα που καλούνται ή καλούνται εκ νέου να εκτελέσουν στρατιωτική θητεία ή τα οποία εκτελούν πολιτική υπηρεσία σε κράτος μέλος.
28 Επιπλέον, δεδομένου ότι ο SF εργάστηκε ως ναυτικός σε πλοίο που έφερε σημαία τρίτου κράτους, δεν εμπίπτει ούτε και στον γενικό κανόνα του άρθρου 11, παράγραφος 4, του κανονισμού 883/2004, ο οποίος προσδιορίζει ως εφαρμοστέα τη νομοθεσία του κράτους μέλους της σημαίας όσον αφορά τους ναυτικούς (πρβλ. απόφαση της 19ης Μαρτίου 2015, Kik, C-266/13, EU:C:2015:188, σκέψη 56).
29 Όσον αφορά το ζήτημα κατά πόσον το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004 εφαρμόζεται σε μια κατάσταση όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, για την ερμηνεία διάταξης του ενωσιακού δικαίου πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όχι μόνον το γράμμα της, αλλά και το πλαίσιό της και οι σκοποί που επιδιώκονται με τη ρύθμιση της οποίας αποτελεί μέρος (αποφάσεις της 15ης Οκτωβρίου 2014, Hošticá κ.λπ., C-561/13, EU:C:2014:2287, σκέψη 29 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία, καθώς και της 19ης Σεπτεμβρίου 2018, González Castro, C-41/17, EU:C:2018:736, σκέψη 39 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία), ενώ κρίσιμα στοιχεία για την ερμηνεία της ενδέχεται να παρέχει και το ιστορικό της θέσπισής της (απόφαση της 3ης Οκτωβρίου 2013, Inuit Tapiriit Kanatami κ.λπ. κατά Κοινοβουλίου και Συμβουλίου, C-583/11 P, EU:C:2013:625, σκέψη 50 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
30 Κατά το γράμμα του άρθρου 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004, «οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο, στο οποίο δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις των στοιχείων αʹ έως δʹ, υπάγεται στη νομοθεσία του κράτους μέλους κατοικίας, με την επιφύλαξη άλλων διατάξεων του παρόντος κανονισμού που του εξασφαλίζουν παροχές δυνάμει της νομοθεσίας ενός ή περισσότερων άλλων κρατών μελών».
31 Όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας με τα σημεία 34 και 35 των προτάσεών του, από την ανάλυση του γράμματος της διάταξης αυτής προκύπτει ότι ο νομοθέτης της Ένωσης χρησιμοποίησε γενικόλογη διατύπωση, ιδίως τις εκφράσεις «οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο» καθώς και «με την επιφύλαξη άλλων διατάξεων του παρόντος κανονισμού», με σκοπό να προσδώσει στο εν λόγω άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, τον χαρακτήρα επικουρικού κανόνα, εφαρμοζόμενου σε όλα τα πρόσωπα που βρίσκονται σε κατάσταση η οποία δεν ρυθμίζεται ειδικά από άλλες διατάξεις του εν λόγω κανονισμού, και να καθιερώσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα για τον προσδιορισμό της εφαρμοστέας νομοθεσίας.
32 Επιπλέον, το γράμμα της εν λόγω διάταξης δεν προβλέπει κανέναν περιορισμό του πεδίου εφαρμογής της στα πρόσωπα που δεν ασκούν οικονομική δραστηριότητα.
33 Όσον αφορά τους σκοπούς που επιδιώκει ο κανονισμός 883/2004, υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με πάγια νομολογία, οι διατάξεις του τίτλου ΙΙ του κανονισμού 883/2004, στον οποίο εντάσσονται τα άρθρα 11 έως 16, αποτελούν ένα ολοκληρωμένο και ομοιόμορφο σύστημα κανόνων σύγκρουσης νόμων που δεν αποσκοπεί μόνο στην αποφυγή της ταυτόχρονης εφαρμογής πολλών εθνικών νομοθεσιών και των εντεύθεν δυνάμενων να προκύψουν περιπλοκών, αλλά και στην αποτροπή του ενδεχομένου τα υπαγόμενα στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού αυτού πρόσωπα να στερούνται προστασίας σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης λόγω έλλειψης οποιασδήποτε εφαρμοστέας νομοθεσίας (αποφάσεις της 14ης Ιουνίου 2016, Επιτροπή κατά Ηνωμένου Βασιλείου, C-308/14, EU:C:2016:436, σκέψη 64, καθώς και της 25ης Οκτωβρίου 2018, Walltopia, C‑451/17, EU:C:2018:861, σκέψη 41 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
34 Όσον αφορά, ειδικότερα, το άρθρο 11, παράγραφος 3, του κανονισμού 883/2004, το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι σκοπός του άρθρου αυτού είναι ο καθορισμός, υπό την επιφύλαξη των άρθρων 12 έως 16 του ίδιου κανονισμού, της εθνικής νομοθεσίας που τυγχάνει εφαρμογής επί των προσώπων τα οποία εμπίπτουν σε μία από τις περιπτώσεις των στοιχείων αʹ έως εʹ του εν λόγω άρθρου 11, παράγραφος 3 (απόφαση της 25ης Οκτωβρίου 2018, Walltopia, C-451/17, EU:C:2018:861, σκέψη 43 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
35 Είναι αληθές ότι το Δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004 εφαρμόζεται, μεταξύ άλλων, στα πρόσωπα που δεν ασκούν οικονομική δραστηριότητα (πρβλ. απόφαση 14ης Ιουνίου 2016, Επιτροπή κατά Ηνωμένου Βασιλείου, C-308/14,EU:C:2016:436, σκέψη 63).
36 Ωστόσο, όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας με τα σημεία 44 και 45 των προτάσεών του, μια στενή ερμηνεία του άρθρου 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004, η οποία θα περιόριζε το πεδίο εφαρμογής της διάταξης αυτής στα πρόσωπα που δεν ασκούν οικονομική δραστηριότητα και μόνον, θα μπορούσε να έχει ως συνέπεια τα πρόσωπα που δεν εμπίπτουν στις περιπτώσεις των στοιχείων αʹ έως δʹ του εν λόγω άρθρου 11, παράγραφος 3, ή σε άλλες διατάξεις του κανονισμού 883/2004, να μείνουν χωρίς προστασία σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης λόγω έλλειψης νομοθεσίας εφαρμοστέας επί των προσώπων αυτών.
37 Όσον αφορά το ιστορικό θέσπισης του άρθρου 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004, το οποίο εντάσσεται στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού και της απλούστευσης των κανόνων που περιέχονται στον κανονισμό 1408/71, πρέπει να επισημανθεί, όπως εξέθεσε και ο γενικός εισαγγελέας με το σημείο 49 των προτάσεών του, ότι η διάταξη αυτή αντικατέστησε το άρθρο 13, παράγραφος 2, στοιχείο στʹ, του κανονισμού 1408/71, το οποίο προέβλεπε ότι «το άτομο στο οποίο η νομοθεσία κράτους μέλους παύει να έχει εφαρμογή, χωρίς η νομοθεσία άλλου κράτους μέλους να καταστεί εφαρμοστέα κι αυτό σύμφωνα με έναν από τους κανόνες που αναφέρονται στα προηγούμενα στοιχεία ή με μια από τις εξαιρέσεις ή ειδικούς κανόνες που αναφέρονται στα άρθρα 14 έως 17, υπόκειται στη νομοθεσία κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου κατοικεί».
38 Στο πλαίσιο αυτό, υπενθυμίζεται ότι το άρθρο 13 του κανονισμού 1408/71 και, ειδικότερα, η παράγραφος 2, στοιχείο στʹ, του άρθρου αυτού έχει ερμηνευθεί διασταλτικά, προκειμένου να εξυπηρετήσει τον σκοπό που επιδιώκει η ρύθμιση της οποίας αποτελεί μέρος και ο οποίος συνίσταται στην αποτροπή του ενδεχομένου τα υπαγόμενα στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού αυτού πρόσωπα να στερούνται προστασίας σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης λόγω έλλειψης οποιασδήποτε εφαρμοστέας νομοθεσίας (πρβλ. απόφαση της 11ης Ιουνίου 1998, Kuusijärvi, C-275/96, EU:C:1998:279, σκέψη 40).
39 Πάντως, το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004 επιδιώκει τον ίδιο σκοπό και, στον βαθμό που το γράμμα της διάταξης αυτής είναι ευρύτερο από το αντίστοιχο του άρθρου 13, παράγραφος 2, στοιχείο στʹ, του κανονισμού 1408/71, καθόσον αναφέρεται ρητώς σε πρόσωπα που βρίσκονται σε κατάσταση μη καλυπτόμενη από τις λοιπές διατάξεις του εν λόγω κανονισμού, η εν λόγω διάταξη δεν μπορεί να ερμηνεύεται στενά.
40 Κατά συνέπεια, το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι εφαρμόζεται σε όλα τα πρόσωπα που δεν αναφέρονται στα στοιχεία αʹ έως δʹ της εν λόγω διάταξης και όχι μόνο σε εκείνα που δεν ασκούν οικονομική δραστηριότητα.
41 Όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας με το σημείο 50 των προτάσεών του, η ορθότητα της ερμηνείας αυτής δεν κλονίζεται ούτε από τις επεξηγηματικές σημειώσεις της Επιτροπής, οι οποίες μνημονεύονται στη σκέψη 14 της παρούσας απόφασης, ούτε από τον Πρακτικό Οδηγό για την εφαρμοστέα νομοθεσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΕΟΧ) και την Ελβετία, ο οποίος καταρτίστηκε και εγκρίθηκε από τη διοικητική επιτροπή για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2013. Πράγματι, μολονότι τα έγγραφα αυτά συνιστούν χρήσιμα μέσα ερμηνείας του κανονισμού 883/2004, εντούτοις δεν έχουν δεσμευτική ισχύ και, ως εκ τούτου, δεν μπορούν να δεσμεύουν το Δικαστήριο κατά την ερμηνεία του κανονισμού αυτού.
42 Λαμβανομένων υπόψη των προεκτεθέντων, μια κατάσταση όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη διέπεται από το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004, το οποίο ορίζει ως εφαρμοστέα την εθνική νομοθεσία του κράτους μέλος κατοικίας του ενδιαφερομένου.
43 Η διαπίστωση αυτή δεν αναιρείται από την περίσταση, την οποία επικαλέστηκε η Ολλανδική Κυβέρνηση κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, ότι ορισμένα κράτη μέλη εξαρτούν την υπαγωγή του ενδιαφερομένου στο εθνικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης από την προϋπόθεση αυτός να ασκεί μισθωτή δραστηριότητα στο έδαφός τους, με αποτέλεσμα να προκύπτει το ενδεχόμενο, σε μια κατάσταση όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, ο ενδιαφερόμενος να μην υπάγεται σε κανένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης και να στερείται κοινωνικής προστασίας.
44 Πράγματι, εν προκειμένω, από τη δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο δεν προκύπτει ότι η εθνική νομοθεσία του κράτους μέλους κατοικίας του ενδιαφερομένου προβλέπει τέτοια προϋπόθεση.
45 Εν πάση περιπτώσει, κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, μολονότι εναπόκειται στη νομοθεσία κάθε κράτους μέλους να καθορίζει τις προϋποθέσεις σύστασης του δικαιώματος υπαγωγής σε καθεστώς κοινωνικής ασφάλισης, εντούτοις τα κράτη μέλη υποχρεούνται, κατά τον καθορισμό των εν λόγω προϋποθέσεων, να συμμορφώνονται με τις ισχύουσες διατάξεις του ενωσιακού δικαίου. Ειδικότερα, οι κανόνες σύγκρουσης που προβλέπει ο κανονισμός 883/2004 επιβάλλονται κατά τρόπο δεσμευτικό στα κράτη μέλη, τα οποία δεν έχουν, συνεπώς, την ευχέρεια να καθορίζουν κατά πόσον είναι εφαρμοστέα η δική τους νομοθεσία ή η νομοθεσία άλλου κράτους μέλους (πρβλ. απόφαση της 25ης Οκτωβρίου 2018, Walltopia, C-451/17, EU:C:2018:861, σκέψεις 47 και 48 καθώς και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
46 Επομένως, οι προϋποθέσεις σύστασης του δικαιώματος υπαγωγής σε σύστημα κοινωνικής ασφάλισης δεν μπορούν να έχουν ως συνέπεια τον αποκλεισμό από το πεδίο εφαρμογής της επίμαχης νομοθεσίας των προσώπων στα οποία εφαρμόζεται η νομοθεσία αυτή δυνάμει του κανονισμού 883/2004 (πρβλ. απόφαση της 25ης Οκτωβρίου 2018, Walltopia, C-451/17, EU:C:2018:861, σκέψη 49 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).
47 Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις ανωτέρω σκέψεις, στο υποβληθέν ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού 883/2004 έχει την έννοια ότι κατάσταση όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, κατά την οποία ένα πρόσωπο, ενώ εργάζεται ως ναυτικός για λογαριασμό εργοδότη εγκατεστημένου σε κράτος μέλος, σε πλοίο που φέρει τη σημαία τρίτου κράτους και πλέει εκτός της επικράτειας της Ένωσης, διατηρεί την κατοικία του στο κράτος μέλος καταγωγής του, εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω διάταξης, με αποτέλεσμα η εφαρμοστέα εθνική νομοθεσία να είναι εκείνη του κράτους μέλους κατοικίας του εν λόγω προσώπου.
Επί των δικαστικών εξόδων
48 Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.
Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (τρίτο τμήμα) αποφαίνεται:
Το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο εʹ, του κανονισμού (ΕΚ) 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για το συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας, όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) 465/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2012, έχει την έννοια ότι κατάσταση όπως η επίμαχη στην κύρια δίκη, κατά την οποία ένα πρόσωπο, ενώ εργάζεται ως ναυτικός για λογαριασμό εργοδότη εγκατεστημένου σε κράτος μέλος, σε πλοίο που φέρει τη σημαία τρίτου κράτους και πλέει εκτός της επικράτειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διατηρεί την κατοικία του στο κράτος μέλος καταγωγής του, εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω διάταξης, με αποτέλεσμα η εφαρμοστέα εθνική νομοθεσία να είναι εκείνη του κράτους μέλους κατοικίας του εν λόγω προσώπου.
Πηγή: Taxheaven