Τα Ίδια Κεφάλαια της ανώνυμης εταιρείας και πως να οργανώσετε τις μεταβολές τους.

Του Βασίλη Ρητά
Ορκωτού Ελεγκτή Λογιστή
Μέλους της Φορολογικής Επιτροπής της ΣΟΛ Α.Ε.

Αναδημοσίευση από το ενημερωτικό δελτίο ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2017 της ΣΟΛ Α.Ε.
www.solae.gr

Συνοπτικός οδηγός με 10 "εργαλεία" για την μεταβολή της σύνθεσης και του ύψους των ιδίων κεφαλαίων
Περιορισμοί του Κ.Ν.2190/20 και φορολογικές συνέπειες

1. Εισαγωγή

Τα Ίδια Κεφάλαια (καθαρή θέση) αποτελούν την καθαρή περιουσία της εταιρείας και ταυτόχρονα την υποχρέωση του νομικού προσώπου προς τον επιχειρηματία ή μέτοχο.

Οι χρήστες των οικονομικών καταστάσεων εξετάζουν προσεκτικά την σύνθεση και τις μεταβολές των ιδίων κεφαλαίων. Οι περισσότεροι χρηματοοικονομικοί δείκτες προκύπτουν από τα μεγέθη των επιμέρους κονδυλίων αλλά και το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων.

Οι οικονομικές καταστάσεις σύμφωνα με τα υποδείγματα Δ.Π.Χ.Α. και Ε.Λ.Π. περιλαμβάνουν και την "κατάσταση μεταβολών ιδίων κεφαλαίων".
Οι λογαριασμοί που απαρτίζουν τα ίδια κεφάλαια και ιδιαίτερα τα αποτελέσματα σε νέο αποτελούν τα πιο μεταβαλλόμενα μεγέθη των οικονομικών καταστάσεων από χρήση σε χρήση.
Στόχος κάθε χρηστής διοίκησης είναι η επίτευξη εταιρικού κέρδους, το οποίο απεικονίζεται στα "συνολικά αποτελέσματα χρήσης" και αποτελεί την κυριότερη μεταβολή των ιδίων κεφαλαίων.
Πέραν των αποτελεσμάτων χρήσης δυνατόν να υπάρξουν πολλές μεταβολές στα κεφάλαια και τα αποθεματικά, οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά το ύψος και τη σύνθεση των ιδίων κεφαλαίων. Οι μεταβολές αυτές υλοποιούνται από το Δ.Σ. και στηρίζονται σε αποφάσεις των Γενικών συνελεύσεων.

Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται συνοπτικά 10 "εργαλεία", τα οποία μπορούν να διορθώσουν την εικόνας της εταιρείας και σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, χωρίς την ενίσχυση των κεφαλαίων της εταιρείας από τους μετόχους.
Ταυτόχρονα εξετάζονται σε κάθε περίπτωση οι περιορισμοί που ορίζονται από τις διατάξεις του Κ.Ν.2190/1920 αλλά και οι φορολογικές τους επιπτώσεις για την εταιρεία ή το μέτοχο.
Επίσης εξετάζονται οι ταμιακές ροές (καταβολές / εισπράξεις) μεταξύ του μετόχου και της εταιρείας καθώς και η δυνατότητα διανομής ανάλογα με την βούληση των μετόχων.

Παρουσιάζουμε λοιπόν ένα συνοπτικό πακέτο "εργαλείων" για την λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων και εκτιμούμε ότι θα φανεί χρήσιμο στη διοίκηση και τους μετόχους κάθε ανώνυμης εταιρείας.

2. Περιορισμοί από τις διατάξεις του Κ.Ν.2190/1920

2.1. Περιορισμοί των ιδίων κεφαλαίων σε σχέση με το μετοχικό κεφάλαιο

Στις διατάξεις του άρθρου 47 του Κ.Ν.2190/1920 ορίζεται ότι:

"Σε περίπτωση που το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων της εταιρίας, όπως προσδιορίζονται στο υπόδειγμα ισολογισμού που προβλέπεται από το άρθρο 42γ, γίνει κατώτερο από το μισό (1/2) του μετοχικού κεφαλαίου, το Διοικητικό Συμβούλιο υποχρεούται να συγκαλέσει τη Γενική Συνέλευση, μέσα σε προθεσμία έξι μηνών από τη λήξη της χρήσης, που θα αποφασίσει τη λύση της εταιρίας ή την υιοθέτηση άλλου μέτρου."

Στις διατάξεις του άρθρου 48 του Κ.Ν.2190/1920 ορίζεται ότι:

"1. Η εταιρεία μπορεί να λυθεί με δικαστική απόφαση μετά από αίτηση οποιουδήποτε έχει έννομο συμφέρον εάν: α) κατά τη σύσταση της εταιρείας δεν καταβλήθηκε το κεφάλαιο που ήταν καταβλητέο, ολικά ή μερικά, σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου και του καταστατικού, β) η εταιρεία δεν έχει το ελάχιστο κεφάλαιο που ορίζεται κάθε φορά από το νόμο, γ) το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων της εταιρείας, όπως προσδιορίζονται στο υπόδειγμα του ισολογισμού που προβλέπεται από το άρθρο 42γ, καταστεί κατώτερο του ενός δεκάτου (1/10) του μετοχικού κεφαλαίου και η γενική συνέλευση δεν λαμβάνει μέτρα κατά το άρθρο 47, δ) η εταιρεία δεν έχει υποβάλει, προς καταχώριση, οικονομικές καταστάσεις τριών (3) τουλάχιστον συνεχών διαχειριστικών χρήσεων, εγκεκριμένες από τη γενική συνέλευση. Έννομο συμφέρον για τη λύση της εταιρείας έχει και ο Υπουργός Ανάπτυξης, ή η κατά περίπτωση αρμόδια εποπτεύουσα Αρχή."

Με τις διατάξεις του άρθρου 38 παρ. 5 του Ν.4308/2014 "Ελληνικά Λογιστικά Πρότυπα" (Ε.Λ.Π.) καταργήθηκε το άρθρο 42γ του Κ.Ν.2190/1920 και τα ίδια κεφάλαια (καθαρή θέση) προκύπτουν από τις οικονομικές καταστάσεις που αναφέρονται στο άρθρο 16 του Ν.4308/2014 καθώς και από τα σχετικά υποδείγματα.

Εφόσον τα ίδια κεφάλαια δεν επαρκούν για την κάλυψη των ανωτέρω ορίων, η εταιρεία υποχρεούται στη λήψη μέτρων για την άρση εφαρμογής των διατάξεων των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920.

• οι παραβάσεις των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920 είναι καταρχήν κανονιστικού χαρακτήρα αλλά μπορεί να οδηγήσουν μέχρι και στην ανάκληση της αδείας της εταιρείας και στην περίπτωσης αυτή την μη καταλληλότητα των παραδοχών κατά τη σύνταξη των οικονομικών καταστάσεων.
• οι εποπτεύουσες αρχές (Περιφέρεια ) συνήθως υπενθυμίζουν με επιστολή τους στις ανώνυμες εταιρείες τις παραβάσεις των διατάξεων των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920 και απαιτούν την λήψη μέτρων.
• η υπέρμετρη μείωση των ιδίων κεφαλαίων και εμφάνιση στις οικονομικές καταστάσεις σωρευμένων ζημιών μεγάλου ύψους, εγείρουν θέματα βιωσιμότητας (going concern).
• το συνηθέστερο μέτρο που προτείνεται είναι η ενίσχυση των ιδίων κεφαλαίων με αύξηση του Μετοχικού Κεφαλαίου.
• ωστόσο με ορισμένα "εργαλεία", που θα δούμε στα επόμενα κεφάλαια, το απαιτούμενο ποσό για αύξηση κεφαλαίου μπορεί να μειωθεί, ακόμη και να μην χρειαστεί. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη μείωση μετοχικού κεφαλαίου για κάλυψη (μείωση) ζημιών.

2.2. Περιορισμοί στη διάθεση κερδών

Στις διατάξεις του άρθρου 44α παρ. 1 του Κ.Ν.2190/1920 ορίζεται ότι:

"1. Με την επιφύλαξη των διατάξεων για τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου δεν μπορεί να γίνει οποιαδήποτε διανομή στους μετόχους εφόσον, κατά την ημερομηνία λήξης της τελευταίας χρήσης, το σύνολο των ίδιων κεφαλαίων της εταιρείας, όπως προσδιορίζονται στο υπόδειγμα, ισολογισμού που προβλέπεται από το άρθρο 42γ είναι η μετά από τη διανομή αυτή θα γίνει κατώτερο από το ποσό του μετοχικού κεφαλαίου, προσαυξημένου με τα αποθεματικά για τα οποία η διανομή τους απαγορεύεται από το νόμο ή το καταστατικό. Το ποσό αυτού του μετοχικού κεφαλαίου μειώνεται κατά το ποσό που δεν έχει ακόμη κληθεί να καταβληθεί."

Στις διατάξεις του άρθρου 44α παρ. 2 του Κ.Ν.2190/1920 ορίζεται ότι:

"2. Το ποσό που διανέμεται στους μετόχους δεν μπορεί να υπερβαίνει το ποσό των αποτελεσμάτων της τελευταίας χρήσης που έχει λήξει προσαυξημένο με τα κέρδη που προέρχονται από προηγούμενες χρήσεις και τα αποθεματικά για τα οποία επιτρέπεται και αποφασίστηκε από τη Γενική Συνέλευση η διανομή τους και μειωμένο κατά το ποσό των ζημιών προηγούμενων χρήσεων και τα ποσά που επιβάλλεται να διατεθούν για το σχηματισμό αποθεματικών σύμφωνα με το νόμο και το καταστατικό."

Για την καλύτερη κατανόηση των παραπάνω διατάξεων, παραθέτουμε το εξής απλουστευμένο παράδειγμα:

 

Με βάση τα δεδομένα του παραδείγματος οι περιορισμοί στη διανομή υπολογίζονται ως εξής:
 

Οι περιορισμοί του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920 καταλήγουν στο ποσό των 80.000 του παραδείγματος
• το μέγιστο ποσό που μπορεί να διανεμηθεί ανέρχεται σε 80.000
• το ελάχιστο ποσό που δεν μπορεί να διανεμηθεί ανέρχεται σε 1088.000, επομένως το μέγιστο ποσό που μπορεί να διανεμηθεί ανέρχεται σε 80.000.

Τα ίδια κεφάλαια του παραδείγματος αποτελούνται από δυο υποσύνολα:
Α = Μετοχικό κεφάλαιο + Υποχρεωτικά αποθεματικά
Β = Αποτελέσματα σε νέο + Προαιρετικά αποθεματικά
Α+ Β =Σύνολο ιδίων κεφαλαίων

Η εξίσωση των παρ. 1 και 2 δίνει πάντα το ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή αποτελεί ταυτότητα και απεικονίζει το περιθώριο και την δυνατότητα διανομής μερίσματος.

Πριν και μετά από κάθε διανομή κερδών ή αποθεματικών (με τακτική ή έκτακτη γενική συνέλευση) ή κάθε άλλη μεταβολή, θα πρέπει να γίνεται έλεγχος, αν τηρούνται οι προϋποθέσεις του 44α παρ. 1 και παρ. 2.
Στο τέλος κάθε χρήσεως τα καθαρά αποτελέσματα χρήσεως, μειωμένα κατά τα υποχρεωτικά αποθεματικά, θα μεταβάλουν ισόποσα την δυνατότητα διανομής μερίσματος, όπως θα δούμε και στα επόμενα κεφάλαια της παρουσίασης.

2.3. Χαρακτηρισμός κονδυλίων των ιδίων κεφαλαίων (υποχρεωτικά -προαιρετικά) και προερχόμενα από φορολογημένα - αφορολόγητα κέρδη

Με βάση τον παρακάνω πίνακα, τα επιμέρους κονδύλια των ιδίων κεφαλαίων θα πρέπει να χαρακτηριστούν ως υποχρεωτικά ή μη, προκειμένου να υπολογιστεί με ακρίβεια η δυνατότητα διανομής κερδών ή αποθεματικών σε κάθε χρονική στιγμή.
 

2.4. Ισχύουσες φορολογικές διατάξεις

2.4.1. Φορολογία εισοδήματος

Η δεύτερη διάκριση σύμφωνα με τον πίνακα της προηγούμενης παραγράφου, αφορά την υπαγωγή των κερδών, των αποθεματικών και των διαφορών εύλογης αξίας στη φορολογία εισοδήματος κατά το χρόνο σχηματισμού τους, δηλαδή αν προέρχονται από φορολογημένα ή μη κέρδη.
Σε περίπτωση μη φορολόγησης τους, κατά το χρόνο διανομής ή κεφαλαιοποίησης τους θα φορολογηθούν, σύμφωνα με το άρθρο 47 παρ. 1 του Ν.4172/2013.

Με βάση την τροποποίηση του Ν.4446/16 (άρθρο 99 παρ. 2) το προαναφερόμενο άρθρο 47 παρ. 1 του Ν.4172/2013 αντικαταστάθηκε ως εξής:
«Σε περίπτωση κεφαλαιοποίησης ή διανομής κερδών για τα οποία δεν έχει καταβληθεί φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων ή νομικών οντοτήτων, το ποσό που διανέμεται ή κεφαλαιοποιείται φορολογείται σε κάθε περίπτωση ως κέρδος από επιχειρηματική δραστηριότητα, ανεξάρτητα από την ύπαρξη φορολογικών ζημιών.»

Η ανωτέρω τροποποίηση οδηγεί ουσιαστικά στην "αυτοτελή" φορολόγηση των αποθεματικών ή κερδών. Ο υπολογισμός του φόρου εισοδήματος γίνεται μετά την αναγωγή του διανεμομένου ποσού σε μικτό.

2.4.2. Φορολογία μερισμάτων

Στις περιπτώσεις διανομής κερδών ή αποθεματικών προκύπτει υποχρέωσης παρακράτησης φόρου μερισμάτων 15% σύμφωνα με το άρθρο 62 του Ν.4172/2013.
Ωστόσο, από την υποχρέωση παρακράτησης φόρου 15% εξαιρούνται τα μερίσματα των θυγατρικών εταιρειών προς τη μητρική, με τις προϋποθέσεις του άρθρου 48 του Ν.4172/2013.

Στις περιπτώσεις κεφαλαιοποίησης ή συμψηφισμού αποθεματικών με ζημίες, κατά πάγια θέση του υπουργείου οικονομικών, ο συμψηφισμός ή κεφαλαιοποίηση θεωρείται διανομή και οφείλεται φόρος μερισμάτων.
Στην περίπτωση συμψηφισμού ζημιών ή κεφαλαιοποίησης και γενικά σε κάθε περίπτωση κατά την οποία δεν προκύπτει διανομή στους μετόχους, δεν τίθεται θέμα παρακράτησης αλλά η εταιρεία αποδίδει το φόρο μερισμάτων 15%.

3. Συνοπτική παρουσίαση των κονδυλίων των ιδίων κεφαλαίων

Στις επόμενες παραγράφους παρουσιάζονται συνοπτικά τα κονδύλια των ιδίων κεφαλαίων με βάση τα κύρια χαρακτηριστικά τους, τον τρόπο δημιουργία τους, τις μεταβολές που επιτρέπεται να γίνουν καθώς και τις φορολογικές συνέπειες των μεταβολών αυτών.

3.1. Μετοχικό κεφάλαιο

Προς αποφυγή δεσμεύσεων και πιθανών επιβαρύνσεων για την εταιρεία ή το μέτοχο, θα πρέπει να εξεταστεί η συγκρότηση του Μετοχικού Κεφαλαίου, οι προηγούμενες μεταβολές του καθώς και περιπτώσεις όπως συγχωνεύσεις, μετατροπές, υπαγωγή σε αναπτυξιακούς νομούς, διαφορές αναπροσαρμογής κ.λ.π.

• Το κατώτατο όριο του μετοχικού κεφαλαίου ανώνυμης εταιρείας ορίζεται στο ποσό των είκοσι τεσσάρων χιλιάδων (24.000,00) ευρώ, ολοσχερώς καταβεβλημένο κατά τη σύσταση της εταιρείας (άρθρο 8 παρ. 2 Κ.Ν.2190/1920)
• Στην περίπτωση μετατροπής με βάση τις διατάξεις του Ν.Δ. 1297/1972 και Ν.2166/1993 απαιτείται η δημιουργία και η διατήρηση αυξημένου κεφαλαίου της ανώνυμης εταιρείας το ελάχιστο μετοχικό κεφάλαιο είναι 300.000 ευρώ (ΠΟΛ.1106/11.4.2001)
• Η ονομαστική αξία εκάστης μετοχής δεν δύναται να ορισθεί κατωτέρα των τριάντα λεπτών (0,30) του ευρώ και ανωτέρα των εκατό (100) ευρώ.
• Η μεταβίβαση μετοχών ανωνύμων εταιρειών δεν δηλώνεται πλέον κατά τη μεταβίβαση στην αρμόδια Δ.Ο.Υ. αλλά η τυχόν προκύπτουσα υπεραξία για τον πωλητή, σύμφωνα με το άρθρο 42 του Ν.4172/2013 και την ΠΟΛ.1004/2.1.2014, αυτή δηλώνεται ετησίως για τα Φυσικά Πρόσωπα στο έντυπο Ε1 και φορολογείται με 15%, ενώ για τις Νομικές Οντότητες στα Έντυπα Ν και Ε3, ως έσοδο από επιχειρηματική δραστηριότητα.

3.2. Διαφορά από έκδοση μετοχών υπέρ το άρτιο

Ο λογαριασμός έχει το χαρακτήρα συμπληρωματικού κεφαλαίου και αφορά τη διαφορά από την έκδοση μετοχών σε τιμή μεγαλύτερη από την ονομαστική τους αξία, η οποία καταβάλλεται συνήθως από νέους μετόχους κατά την αύξηση του Μετοχικού Κεφαλαίου Α.Ε..

• Με βάση το άρθρο 14 του Κ.Ν.2190/1920 απαγορεύεται η έκδοση μετοχών υπό το άρτιο. Επίσης απαγορεύεται η διάθεση της διαφοράς υπέρ το άρτιο για πληρωμή μερισμάτων και αμοιβών Δ.Σ.
• Επομένως, ο μόνος δρόμος για την διανομή της ανωτέρω διαφοράς είναι η κεφαλαιοποίηση του ποσού και στη συνέχεια με άλλη απόφαση η μείωση του μετοχικού κεφαλαίου, εις όφελος όλων των μετόχων.

3.3. Διαφορά από μετατροπή Μετοχικού Κεφαλαίου σε Ευρώ

Με την υπ Αριθμ. Πρωτ.: Κ2-1141/ 22.1.2001 εγκύκλιο της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου δόθηκαν οδηγίες για την υποχρεωτική μετατροπή του μετοχικού κεφαλαίου σε ευρώ.
Πολλές ανώνυμες εταιρείες αναγκάστηκαν να μειώσουν το μετοχικό κεφάλαιο λόγω στρογγυλοποίησης της ονομαστικής αξίας των μετοχών (π.χ. από 1.000 δρχ. σε 2,93 ευρώ).
Το ποσό που αντιστοιχεί στη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας καταχωρίζεται υποχρεωτικά σε ειδικό αποθεματικό «Διαφορά από μετατροπή μετοχικού κεφαλαίου σε ευρώ».
Το ποσό αυτό (συνήθως ασήμαντο) μπορεί να κεφαλαιοποιηθεί σε μελλοντική αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας χωρίς καταβολή κανενός φόρου.
Συνιστάται στις περιπτώσεις αύξησης μετοχικού κεφαλαίου να περιληφθεί και το παραπάνω ποσό για τον τερματισμό αυτής της εκκρεμότητας.

3.4. Καταθέσεις μετόχων για Α.Μ.Κ.

Το παραπάνω κονδύλι αφορά την υποχρέωση της ανώνυμης εταιρείας προς τον μέτοχο για καταθέσεις, οι οποίες έγιναν με σκοπό την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας.

• Στο Ν.4308/2014 και στα υποδείγματα ισολογισμού Β.1.1 και Β.1.2 ο λογαριασμός περιλαμβάνεται στα ίδια κεφάλαια με τον τίτλο "Καταθέσεις ιδιοκτητών".
• εφόσον οι καταθέσεις έγιναν με βάση αποφάσεις των αρμοδίων οργάνων της ανώνυμης εταιρείας, τα κατατιθέμενα ποσά μπορούν να καταχωρούνται στον παρόντα λογαριασμό και να περιλαμβάνονται στα ίδια κεφάλαια.
• οι καταθέσεις των μετόχων μπορούν να γίνουν σε οποιοδήποτε τραπεζικό λογαριασμό της εταιρείας και όχι σε μετρητά (Ταμείο).
• με άλλες αποφάσεις των ίδιων αρμοδίων οργάνων της ανώνυμης εταιρείας, τα ανωτέρω ποσά μπορούν να επιστραφούν στους μετόχους
• δεν απαγορεύεται η επιστροφή στους μετόχους σε μετρητά.
• σε περίπτωση κεφαλαιοποίησης των καταθέσεων οφείλεται Φ.Σ.Κ. 1%.

3.5. Τακτικό αποθεματικό

Στις διατάξεις του άρθρου 44 του Κ.Ν.2190/1920 ορίζεται ότι:

"Ετησίως αφαιρείται το εικοστόν τουλάχιστον των καθαρών κερδών προς σχηματισμόν τακτικού αποθεματικού. Η προς σχηματισμόν αποθεματικού αφαίρεσις παύει ούσα υποχρεωτική, άμα ως τούτο φθάση τουλάχιστον το τρίτον του εταιρικού κεφαλαίου. Το αποθεματικόν τούτο χρησιμοποιείται αποκλειστικώς προς εξίσωσιν προ πάσης διανομής μερίσματος του τυχόν χρεωστικού υπολοίπου του λογαριασμού κερδών και ζημιών."

Στο καταστατικό της ανώνυμης εταιρείας συνήθως επαναλαμβάνεται η ανωτέρω διάταξη.

• το τακτικό αποθεματικό σχηματίζεται επί των λογιστικών κερδών μετά από φόρους επί τον συντελεστή 5%.
• δεν είναι υποχρεωτική η κράτηση αν το τακτικό αποθεματικό υπερβεί το 1/3 του καταβλημένου μετοχικού κεφαλαίου
• υπέρβαση του 1/3 μπορεί να υπάρξει είτε λόγω αυξημένης κράτησης σε προηγούμενες χρήσεις είτε λόγω μείωσης του μετοχικού κεφαλαίου
• το υπερβάλλον του 1/3 ποσό του τακτικού αποθεματικό θεωρείται προαιρετικό αποθεματικό και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κάλυψη (συμψηφισμό) ζημιών, ή για επιστροφή στους μετόχους (διανομή με την αριθμ. 270/2006 Γνωμοδότηση Ν.Σ.Κ.).
• το τακτικό αποθεματικό σχηματίζεται από φορολογημένα κέρδη
• για τα προαιρετικά φορολογημένα αποθεματικά κατά τον συμψηφισμό, κεφαλαιοποίηση ή διανομή τους οφείλεται φόρος μερισμάτων.

3.6. Έκτακτα αποθεματικά (προαιρετικά)

Ο λογαριασμός περιλαμβάνει προαιρετικά αποθεματικά, τα οποία σχηματίστηκαν σε προηγούμενες χρήσεις από φορολογημένα κέρδη με αποφάσεις Τακτικών Γ.Σ..

• για τα παραπάνω φορολογημένα αποθεματικά δεν υφίσταται κανένας περιορισμός για την κάλυψη ζημιών, διανομή στους μετόχους ή κεφαλαιοποίηση.
• για τα προαιρετικά φορολογημένα αποθεματικά κατά τον συμψηφισμό, κεφαλαιοποίηση ή διανομή τους οφείλεται φόρος μερισμάτων.

3.7. Ειδικά αποθεματικά από ειδικώς φορολογηθέντα έσοδα (από τόκους καταθέσεων)

Ο λογαριασμός αφορά τα ειδικά (αφορολόγητα) αποθεματικά από ειδικώς φορολογούμενα έσοδα, όπως τόκοι καταθέσεων κλπ. Ο λογαριασμός αντικρίζεται συνήθως με μια απαίτηση (π.χ. στο λογ. 33.13 παρακρατηθείς φόρων τόκων) που αντιστοιχεί στο 15% του αποθεματικού.

• ο σχηματισμός του αποθεματικού από τόκους σταμάτησε στο 2003 και έκτοτε το εισόδημα τόκων φορολογείται με τις γενικές διατάξεις.
• Στις μεταβατικές διατάξεις της παρ. 12 του άρθρου 72 του Ν.4172/2013 για την φορολόγηση και την εξάλειψη από τους ισολογισμούς των αφορολόγητων αποθεματικών, η ανωτέρω κατηγορία αποθεματικών εξαιρέθηκε.
• για τα παραπάνω (αφορολόγητα) αποθεματικά δεν υφίσταται κανένας περιορισμός για την κάλυψη ζημιών, διανομή στους μετόχους ή κεφαλαιοποίηση. Στην περίπτωση αυτή οφείλεται φόρος εισοδήματος σύμφωνα με το άρθρο 47 παρ. 1 του Ν.4172/2013 και επιπλέον φόρος μερισμάτων.
• από το φόρο εισοδήματος θα πρέπει να αφαιρεθεί ο τυχόν παρακρατηθείς φόρος, ο οποίος πρέπει να εμφανίζεται σε λογαριασμό απαίτησης από το ελληνικό δημόσιο και να προκύπτει από τις σχετικές βεβαιώσεις των τραπεζών.
• όμοιος φορολογικός χειρισμός προκύπτει και για τα αφορολόγητα αποθεματικά που εξαιρέθηκαν από τις μεταβατικές διατάξεις του άρθρου 72 του Ν.4172/2013 (ΠΟΛ.1007/10.1.2013).

3.8. Αφορολόγητα αποθεματικά αναπτυξιακών νόμων

Ο λογιστικός και φορολογικός χειρισμός όλων των επιμέρους διατάξεων και κινήτρων των αναπτυξιακών και ευεργετικών νόμων, χρήζει χωριστής και εκτενούς μελέτης.

Ωστόσο θα πρέπει να αναφέρουμε τα εξής:

• για κάθε σχετικό λογαριασμό αφορολόγητου αποθεματικού θα πρέπει να ανατρέξουμε στο έτος δημιουργίας, στις οικονομικές καταστάσεις και στη φορολογική δήλωση εκείνης της χρήσεως.
• εφόσον οι χρήσεις έχουν ελεγχθεί φορολογικά θα ανατρέξουμε και στις εκθέσεις έλεγχου, όπου οριστικοποιούνται τα ποσά και αναφέρονται οι σχετικοί περιορισμοί.
• οι διατάξεις των αναπτυξιακών νόμων, ως ειδικότερες, υπερισχύουν των γενικών διατάξεων φορολογίας και θα πρέπει να εφαρμοστούν κατά γράμμα από τις εταιρείες.
• κάθε αναπτυξιακός νόμος αναφέρει σαφώς τις περιπτώσεις παράβασης και τις σχετικές επιβαρύνσεις.
• η πρώτη κατηγορία αφορολόγητων αποθεματικών αφορά εκείνα που σχηματίστηκαν από αφορολόγητα κέρδη.
• η δεύτερη κατηγορία αφορά επιχορηγήσεις παγίων (π.χ. Ν.3299/2004)
• οι εταιρείες που τηρούν τα βιβλία με τα Δ.Π.Χ.Α. εμφανίζουν υποχρεωτικά την επιχορήγηση σε λογαριασμό υποχρέωσης, η οποία μεταφέρεται σταδιακά στα έσοδα (αφορολόγητα) και με το λογιστικό αυτό χειρισμό αυτό ¨ξανακτίζεται" το αφορολόγητο αποθεματικό στο λογαριασμό "41.08".
• ανάλογος χειρισμός προβλέπεται και στα Ε.Λ.Π. (άρθρο 23 ν. 4308/2014) αλλά οι μεταβατικές διατάξεις (λογιστική οδηγία παρ. 37.5.1) επιτρέπουν (δυνητικά) να παραμείνουν οι υφιστάμενες επιχορηγήσεις σε λογαριασμού αφορολόγητου "αποθεματικού".
• για τις ανάγκες της φορολογίας εισοδήματος οι επιχορηγήσεις χρήζουν χειρισμού, όπως και οι λογαριασμοί "αφορολόγητων αποθεματικών".

3.9. Διαφορά αναπροσαρμογής αξίας περιουσιακών στοιχείων ( Ν.2065/1992)

• Ο Ν.2065/1992, ο οποίος έχει πλέον καταργηθεί, ίσχυσε δε από το 1992 έως το 2012 για αναπροσαρμογές ανά τετραετία, με την υποχρεωτική αναπροσαρμογή της αξίας των ακινήτων.
• επειδή η προκύπτουσα υπεραξία είχε φορολογηθεί κατά το χρόνο αναπροσαρμογής, η διαφορά δεν φορολογούνταν, αλλά έπρεπε εντός διετίας από την αναπροσαρμογή να κεφαλαιοποιείται.
• Η εξάντληση όμως της φορολογικής υποχρέωσης για την εταιρεία παρέχονταν υπό την προϋπόθεση ότι η εταιρία δεν θα διαλυθεί ή το κεφάλαιό της δεν θα μειωθεί. Αν μειωθεί το κεφάλαιο πριν την παρέλευση πενταετίας από την κεφαλαιοποίηση της διαφοράς, το ποσό της διαφοράς φορολογείται. Στην περίπτωση αυτή από τον οφειλόμενο φόρο εισοδήματος αφαιρείται ο καταβληθείς φόρος υπεραξίας.
• το τυχόν απομένον υπόλοιπο της διαφοράς αναπροσαρμογής, το οποίο δεν έχει κεφαλαιοποιηθεί, θεωρείται πλέον ως αφορολόγητη διαφορά και θα έχει τον χειρισμό των αφορολόγητων αποθεματικών σε περίπτωση διανομής του.

3.10. Διαφορές εύλογης αξίας

3.10.1 Εφαρμογή Δ.Π.Χ.Α. και Ε.Λ.Π.

Με την εφαρμογή των Δ.Π.Χ.Α. (Ν.3301/2004 άρθρα 11 και 12 ), η εταιρεία για τον τρόπο τήρησης των λογιστικών βιβλίων, είχε δυο επιλογές:

1. να συνεχίσει να τηρεί τα φορολογικά της βιβλία με τα ισχύοντα στον Κ.Β.Σ. (και για τα έτη 2013 - 2014 σύμφωνα με τον Κ.Φ.Α.Σ.) και στη συνέχεια να προσαρμόζει τα βιβλία της και να συντάσσει τις (επίσημες) οικονομικές καταστάσεις με τα Δ.Λ.Π. (Δ.Π.Χ.Α.). Η συντριπτική πλειοψηφία των εταιρειών επέλεξε αυτό τον τρόπο τήρησης. Ο προσδιορισμός του φορολογητέου αποτελέσματος πρόεκυπτε από τα αποτελέσματα χρήσεως των φορολογικών βιβλίων, με την προσθήκη των λογιστικών διαφορών (αναμορφώσεων).
2. να τηρεί τα βιβλία της με τα ισχύοντα στα Δ.Λ.Π. (Δ.Π.Χ.Α.) και να προσδιορίζει τα φορολογητέα αποτελέσματα της με τον "Πίνακα Φορολογικών Αποτελεσμάτων Χρήσης", ενώ θα έπρεπε να συντάσσει και "Πίνακα Συμφωνίας Λογιστικής - Φορολογικής Βάσης (Π.Σ.Λ.Φ.Β.)" καθώς και ιδιαίτερο "Φορολογικό Μητρώο Πάγιων Περιουσιακών Στοιχείων".

Με την εφαρμογή των Ε.Λ.Π. (Ν.4308/2014) από 1.1.2015 καταργήθηκαν οι σχετικές διατάξεις του Κ.Φ.Α.Σ. και εφαρμόζονται ενιαίοι κανόνες τήρησης των λογιστικών βιβλίων με διπλογραφικό σύστημα και σύνταξης των οικονομικών καταστάσεων.

• στα άρθρα 3 και 4 του Ν.4308/2014 προσδιορίζεται το λογιστικό σύστημα και τα λογιστικά αρχεία που υποχρεούται να τηρεί η εταιρεία.
• στο άρθρο 5 του Ν.4308/2014 αναφέρεται η ευθύνη της διοίκησης για την τήρηση αξιόπιστου λογιστικού συστήματος και λογιστικών αρχείων (ενιαίο σύνολο), από τα οποία να προκύπτουν οικονομικές καταστάσεις (με τα Ε.Λ.Π. ή τα Δ.Π.Χ.Α.) αλλά και τα φορολογητέα αποτελέσματα.
• επομένως, η εταιρεία έχει σήμερα την επιλογή να τηρεί τα επιμέρους λογιστικά αρχεία, σύμφωνα με την οργάνωση και τις ανάγκες της, με απαραίτητη τη διασφάλιση εφαρμογής των κανόνων της φορολογικής νομοθεσίας αλλά και του πλαισίου κατάρτισης των οικονομικών καταστάσεων.

Με την μετάβαση στο νέο πλαίσιο των Ε.Λ.Π. προκύπτει η ανάγκη συστηματικής παρακολούθησης των διαφορών στα λογιστικά αρχεία, ανάμεσα στις λογιστικές αξίες και τη Φορολογική τους Βάση.

Οι διαφορές μεταξύ των λογιστικών αξιών και εκείνων της φορολογικής νομοθεσίας, μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις κύριες κατηγορίες:

- στις διαφορές εύλογης αξίας, από επιμέτρηση (αποτίμηση) περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων στην εύλογη αξία. Στις διαφορές αυτές περιλαμβάνονται και οι εγγραφές προσαρμογής (μετάβασης στα Ε.Λ.Π.), όπως η αποτίμηση ακινήτων και των διαθέσιμων για πώληση χρηματοοικονομικών στοιχείων στην εύλογη αξία.

- στις προσωρινές διαφορές, οι οποίες περιλαμβάνουν και τη χρονική μεταφορά φορολογικού αποτελέσματος από μια χρήση σε άλλη, όπως οι διαφορές συντελεστών αποσβέσεων παγίων

- στις μόνιμες διαφορές, οι οποίες αφορούν κυρίως μη εκπιπτόμενες δαπάνες. Οι μόνιμες διαφορές επιβαρύνουν ισόποσα τα αποτελέσματα χρήσεως και σωρευτικά το αποτέλεσμα σε νέο.

3.10.2. Δυνατότητα διανομής των διαφορών εύλογης αξίας

Μετά την πρώτη εφαρμογή των Δ.Λ.Π. (Δ.Π.Χ.Α.) η ΕΛΤΕ με την Αρ.Πρ. 110/27.02.06 απόφαση της έθεσε σημαντικούς περιορισμούς στην διανομή των θετικών διαφορών (αποθεματικών) από την προσαρμογή της εύλογης αξίας.
Ουσιαστικά δεν επιτρέπεται η διανομή μη πραγματοποιημένων κερδών. Τα κέρδη που μπορούν να διανεμηθούν είναι εκείνα που προκύπτουν μέσω των αποτελεσμάτων και όχι εκείνα που καταχωρούνται σε λογαριασμό "αποθεματικού" ή απευθείας στο λογαριασμό "κέρδη σε νέο".

Μετά τη εφαρμογή των Ε.Λ.Π., η ΕΛΤΕ εξέδωσε την "λογιστική οδηγία" της 16.10.2015 (ανακοίνωση 10/2015), όπου αναφέρεται:
"26.4.1 Τα κέρδη από την επιμέτρηση περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων στη εύλογη αξία που αναγνωρίζονται κατευθείαν στην καθαρή θέση δεν μπορούν να κεφαλαιοποιηθούν, πριν πραγματοποιηθούν. Παράδειγμα τέτοιων κερδών είναι τα κέρδη που αναγνωρίζονται κατευθείαν στην καθαρή θέση από επιμέτρηση στην εύλογη αξία ιδιοχρησιμοποιούμενων ακινήτων, διαθέσιμων για πώληση χρηματοοικονομικών στοιχείων και παραγώγων αντιστάθμισης.
26.4.2 Τα ποσά της καθαρής θέσης της προηγούμενης παραγράφου (26.4.1) δύναται να κεφαλαιοποιούνται ή να διανέμονται όταν καθίστανται πραγματοποιημένα.
26.4.3 Το ποσό της διαφοράς επιμέτρησης στην εύλογη αξία της καθαρής θέσης καθίσταται πραγματοποιημένο, κατά περίπτωση, μέσω της ετήσιας απόσβεσης ενός παγίου ή κατά τη διάθεση του στοιχείου από το οποίο προέρχεται η σχετική διαφορά της καθαρής θέσης.
Από τα ανωτέρω έγγραφα της ΕΛΤΕ προκύπτει ότι δεν επιτρέπεται η διανομή μη πραγματοποιημένων κερδών.

- οι διαφορές εύλογης αξίας από επιμέτρηση, θα έχουν το χειρισμό των υποχρεωτικών αποθεματικών και δεν επιτρέπεται η διανομή τους.
- οι προσωρινές διαφορές, οι οποίες προέρχονται από πραγματοποιημένα κέρδη, υπό προϋποθέσεις μπορούν να διανεμηθούν και θα έχουν το χειρισμό των προαιρετικών (αφορολόγητων) αποθεματικών
- οι μόνιμες διαφορές (συνήθως ζημίες και δαπάνες μη εκπιπτόμενες), έχουν ενσωματωθεί στα "αποτελέσματα χρήσεως μετά από φόρους" και θα ακολουθήσουν τον ανάλογο λογιστικό και φορολογικό χειρισμό ( βλ κατωτέρω παρ.3.12)

Σε κάθε περίπτωση οι διαφορές εύλογης αξίας (θετικές ή αρνητικές) και οι προσωρινές διαφορές (θετικές ή αρνητικές) δεν έχουν φορολογηθεί ή εκπεσθεί.
Σε περίπτωση διανομής ή κεφαλαιοποίησης της (θετικής) διαφοράς τους, θα φορολογηθούν με φόρο εισοδήματος, σύμφωνα με το άρθρο 47 παρ. 1 του Ν.4172/2013.

3.11. Υπόλοιπο αποτελεσμάτων προηγουμένων χρήσεων

Ο λογαριασμός περιλαμβάνει τα αποτελέσματα σε νέο, τα οποία σχηματίστηκαν σε προηγούμενες χρήσεις από φορολογημένα κέρδη (ζημίες).
Για τα παραπάνω φορολογημένα κέρδη προηγούμενων χρήσεων, όπως και εκείνα της τρέχουσας, υφίσταται περιορισμός με βάση το άρθρο 44α παρ. 2 του Κ.Ν.2190/1920 (βλ. παράγραφο 2.1).

3.12. Αποτελέσματα χρήσεως μετά από φόρους

Ο λογαριασμός περιλαμβάνει τα αποτελέσματα της χρήσεως, όπως προκύπτουν από το εφαρμοζόμενο λογιστικό πλαίσιο (Ε.Λ.Π ή Δ.Π.Χ.Α.).

• από το ποσό αυτό έχει αφαιρεθεί ο φόρος εισοδήματος που βαρύνει τη χρήση, με βάση την φορολογική δήλωση, η οποία υποβάλλεται στην επόμενη χρήση.
• επίσης αφαιρείται (ή προστίθεται) η τυχόν δαπάνη (ή έσοδο) από τον αναβαλλόμενο φόρο που βάρυνε (ή ωφέλησε) τη χρήση.
- για τα παραπάνω φορολογημένα κέρδη χρήσεως υφίσταται περιορισμός του άρθρου 44α παρ. 2 του Κ.Ν.2190/1920 (βλ. παράγραφο 2.1).

Στο λογαριασμό αυτό δεν καταχωρούνται τα ποσά που αφορούν αποτίμηση (επιμέτρηση) περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων, τα οποία μεταφέρονται απευθείας στην καθαρή θέση στο αποθεματικό εύλογης αξίας. (βλ παράγραφο 3. 10).

4. Μεταβολές ιδίων κεφαλαίων

Οι οικονομικές καταστάσεις σύμφωνα με τα υποδείγματα Δ.Π.Χ.Α. και Ε.Λ.Π. περιλαμβάνουν και την "κατάσταση μεταβολών ιδίων κεφαλαίων".
Οι μεταβολές των ιδίων κεφαλαίων είναι δυνατόν να αφορούν μόνο:

• το συνολικό εισόδημα της χρήσεως, το οποίο αποτελείται από τα αποτελέσματα χρήσεως μετά από φόρους και τα λοιπά εισοδήματα καταχωρημένα απευθείας στην καθαρή θέση, (όπως οι αποτιμήσεις στην εύλογη αξία κλπ).
• τις μεταβολές που στηρίζονται σε αποφάσεις των οργάνων της εταιρείας (κατά κανόνα της γενικής συνέλευσης) και υλοποιούνται από το Διοικητικό Συμβούλιο.

Οι γενικές συνελεύσεις (τακτική ή έκτακτες) επηρεάζουν με αποφάσεις τους τα ίδια κεφάλαια, δηλαδή την περιουσία του μετόχου και τα προτεινόμενα "εργαλεία" έχουν πολλές και διαφορετικές επιδράσεις στα επιμέρους κονδύλια και συνολικά στην καθαρή θέση.

Στις επόμενη παράγραφο 5 έχουν ταξινομηθεί και ομαδοποιηθεί τα παραπάνω "εργαλεία", ενώ αναλύονται στις παραγράφους 5.1 έως 5.10.

5. Συνοπτική αναφορά των "εργαλείων" μεταβολής των ιδίων κεφαλαίων

Σας παρουσιάζουμε στον παρακάτω πίνακα τα επιμέρους "εργαλεία", τα οποία θα αναλύσουμε σε επόμενες παραγράφους.
Ταυτόχρονα παρουσιάζονται και οι επιπτώσεις οι οποίες αφορούν:

• Άρθρα 47 και 48 του Κ.Ν. 2190/1920 - σχέση Ι.Κ. / Μετοχικό Κεφάλαιο ( 1/2 , 1/10 )
• Άρθρο 44α παρ.1 & 2 του Κ.Ν. 2190/1920 - δυνατότητα διανομής μερίσματος
• Υποχρεώσεις για φόρο εισοδήματος (άρθρο 47 παρ. 1 Ν.4172/2013)
• Υποχρεώσεις για φόρο μερισμάτων (άρθρο 62 Ν.4172/2013)
• Ταμιακή ροή για το μέτοχο (εισπράξεις / καταβολές)
• Ταμιακή ροη για την εταιρεία (εισπράξεις / καταβολές)
 

Τα παραπάνω "εργαλεία" παρουσιάζονται αναλυτικά στις επόμενες παραγράφους.

Τα μέτρα μπορούν να αποφασιστούν σε μια ή περισσότερες συνελεύσεις αλλά πριν και μετά την εφαρμογή του κάθε μέτρου, θα πρέπει να γίνεται έλεγχος, αν τηρούνται οι προϋποθέσεις του 44α παρ. 1 και παρ. 2.

5.1 Σχηματισμός αποθεματικών από κέρδη χρήσεως

Για τον υπολογισμό των περιορισμών του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920 για τη διανομή κερδών, θα πρέπει αρχικά να αφαιρεθούν από τα κέρδη χρήσεως οι κρατήσεις για τα υποχρεωτικά αποθεματικά, όπως:
• τακτικό αποθεματικό και αποθεματικά καταστατικού
• αφορολόγητα αποθεματικά αναπτυξιακών νόμων
• διαφορές εύλογης αξίας, εφόσον έχουν περιληφθεί στα αποτελέσματα χρήσης

Τα αφορολόγητα αποθεματικά αναπτυξιακών νόμων σχηματίζονται με τις ειδικότερες διατάξεις (π.χ. Ν.1892/1990, Ν.2601/1998, Ν.3299/2004, Ν.3842/2010, Ν.3982/2011) και αφαιρούνται από τα φορολογητέα κέρδη κατά την υποβολή της φορολογικής δήλωσης (έντυπο Ν).

Ο σχηματισμός των υποχρεωτικών αποθεματικών
- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- δεν επηρεάζει τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

Ο σχηματισμός των ανωτέρω αποθεματικών είναι υποχρεωτικός και η λογιστική απεικόνιση του σχηματισμού τους μπορεί να γίνει στις οικονομικές καταστάσεις της κλειόμενης χρήσεως και όχι με την τυπική απόφαση της τακτικής Γενικής συνέλευσης στην επόμενη χρήση.(ΣΛΟΤ Αριθμ. Πρωτ.: 823 ΕΞ / 01.06.2016).

Η τακτική γενική συνέλευση είναι αποκλειστικά αρμόδια για σχηματισμό προαιρετικών αποθεματικών

Ο σχηματισμός προαιρετικών αποθεματικών δεν επηρεάζει ταμιακά ούτε το μέτοχο ούτε την εταιρεία και
- δεν επηρεάζει τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- δεν επηρεάζει τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

Η λογιστική απεικόνιση του σχηματισμού των προαιρετικών αποθεματικών και η διάθεση των κερδών διενεργείται στην επόμενη χρήση με την απόφαση της τακτικής Γενικής συνέλευσης.

5.2 Διανομή μερισμάτων χρήσεως

Η τακτική γενική συνέλευση είναι αποκλειστικά αρμόδια να αποφασίσει τη διάθεση κερδών της χρήσεως
- πριν την απόφαση της Γ.Σ. εξετάζεται (βλ. παράγραφο 2.2) η δυνατότητα διανομής με βάση το άρθρο 44α του Κ.Ν.2190/1920
- το ελάχιστο ποσοστό μερίσματος ανέρχεται στο 35% επί των κερδών χρήσεως (μετά από φόρους) μετά την αφαίρεση της κράτησης για τακτικό αποθεματικό (Α.Ν. 148/1967)
- με πλειοψηφία 70% του καταβλημένου μετοχικού κεφαλαίου μπορεί ληφθεί απόφαση να μην καταβληθεί πρώτο (υποχρεωτικό) μέρισμα (Α.Ν. 148/1967).

Το καθαρό κέρδος που απομένει από την αποτίμηση χρηματοπιστωτικών μέσων στην εύλογη αξία τους μετά την αφαίρεση των ζημιών από την ίδια αιτία δεν λαμβάνεται υπόψη για τον υπολογισμό του υποχρεωτικού μερίσματος που προβλέπεται από την υφιστάμενη νομοθεσία. (Α.Ν. 148/1967).

Η καταβολή μερίσματος από την εταιρεία στο μέτοχο από τα κέρδη χρήσεως

• επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
• επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

Για το ποσό του μερίσματος υφίσταται υποχρέωση παρακράτησης φόρου μερισμάτων 15%, σύμφωνα με το άρθρο 62 του Ν.4172/2013.

5.3 Κεφαλαιοποίηση Αφορολόγητων Αποθεματικών Αναπτυξιακών νόμων, διαφοράς υπέρ το άρτιο, διαφοράς από μετατροπή Μ.Κ. σε ευρώ

Η κεφαλαιοποίηση είναι ουσιαστικά μονόδρομος για τους παραπάνω λογαριασμούς.

• εφόσον ο αναπτυξιακός νόμος προβλέπει κεφαλαιοποίηση χωρίς καταβολή φόρου, αυτή πρέπει να γίνει άμεσα εντός του πλαισίου του νόμου
• η διαφορά υπέρ το άρτιο κατά την κεφαλαιοποίηση υπάγεται μόνο σε Φ.Σ.Κ. 1%.
• η διαφορά από μετατροπή μετοχικού κεφαλαίου σε ευρώ (συνήθως ασήμαντο ποσό), προέρχεται από αναγκαστική μείωση λόγω στρογγυλοποιήσεως

Η κεφαλαιοποίηση των ανωτέρω αποθεματικών και διαφορών (με την επιφύλαξη των ειδικότερων διατάξεων των αναπτυξιακών και ευεργετικών νόμων) δεν επιβαρύνεται με φόρο εισοδήματος και φόρο μερισμάτων και
- δεν επηρεάζει τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

Όπως προαναφέρθηκε και στην παράγραφο 3.8. Αφορολόγητα αποθεματικά αναπτυξιακών νόμων κρίνεται άκρως απαραίτητη η πιστή εφαρμογή των διατάξεων των αναπτυξιακών νόμων, οι παραβάσεις των οποίων οδηγούν συνήθως σε δυσανάλογες επιβαρύνσεις.
Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που η διανομή είναι συμφέρουσα για την εταιρεία, όπως ο Ν.3299/2004 όπου το αποθεματικό μετά την παρέλευση της δεκαετίας μπορεί να διανεμηθεί ή να κεφαλαιοποιηθεί με το 1/3 του συντελεστή φορολογίας εισοδήματος νομικών προσώπων.

5.4 Αύξηση Μετοχικού Κεφαλαίου (Καταβολή)

Η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου με καταβολή γίνεται με απόφαση της Γ.Σ. (η σε ορισμένες περιπτώσεις με απόφαση Δ.Σ., εφόσον προβλέπεται από το καταστατικό).

• η Α.Μ.Κ. μπορεί να γίνει με αύξηση της ονομαστικής αξίας ή έκδοση νέων μετοχών.
• η καταβολή από τους μετόχους μπορεί να γίνει μόνο σε τραπεζικό λογαριασμό της εταιρείας

Η Α.Μ.Κ. επιφέρει αρνητική ταμιακή ροη στο μέτοχο (καταβολή), θετική για την εταιρεία (είσπραξη) και

- δεν επηρεάζει τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- επηρεάζει θετικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

5.5 Μείωση Μετοχικού Κεφαλαίου με μετρητά και επιστροφή καταθέσεων μετόχων

Με τα μέτρα αυτά προκύπτουν θετικές ταμιακές ροές προς το μέτοχο (εισπράξεις) και αρνητικές για την εταιρεία (καταβολές) και αφορούν :
1. την επιστροφή καταθέσεων στους μετόχους και
2. τη μείωση του μετοχικού κεφαλαίου (επιστροφή)

5.5.1 Επιστροφή καταθέσεων μετόχων

Πριν από οποιαδήποτε μείωση του μετοχικού κεφαλαίου εξετάζουμε την τυχόν ύπαρξη καταθέσεων μετόχων, οι οποίες θα πρέπει με νεώτερη απόφαση του ίδιου οργάνου να κεφαλαιοποιηθούν ή να επιστραφούν.

• δεν απαγορεύεται η επιστροφή στους μετόχους σε μετρητά.
• στην περίπτωση επιστροφής τους οφείλεται χαρτόσημο δανείου ή ταμιακών διευκολύνσεων
Η ανωτέρω επιστροφή καταθέσεων επιφέρει θετική ταμιακή ροή στο μέτοχο (είσπραξη) και αρνητική για την εταιρεία (καταβολή) και

- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

Επίσης η κεφαλαιοποίηση των καταθέσεων για Α.Μ.Κ. δεν έχει καμιά ταμιακή ροή και

- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

5.5.2 Μείωση Μετοχικού Κεφαλαίου (με επιστροφή μετρητών)

Η μείωση του μετοχικού κεφαλαίου γίνεται πάντοτε με απόφαση της Γ.Σ., η οποία υποβάλλεται σε δημοσιότητα.
Πριν την απόφαση για μείωση Μετοχικού Κεφαλαίου προς αποφυγή δεσμεύσεων και πιθανών επιβαρύνσεων για την εταιρεία ή το μέτοχο, θα πρέπει να εξεταστεί η συγκρότηση του Μ.Κ., με την έννοια να μην υπάρχει χρονικός περιορισμός στη μείωση από τυχόν προγενέστερες κεφαλαιοποιήσεις αφορολογήτων αποθεματικών αναπτυξιακών νόμων (π.χ. Ν.1828/1989 κλπ), υπεραξίας από αναπροσαρμογή ακινήτων Ν. 2065/1992, κλπ.)
• Για τη Μ.Μ.Κ. σε εταιρείες με μετοχικό κεφάλαιο μεγαλύτερο των 3.000.000 απαιτείται έλεγχος νομιμότητας (έγκριση) από την εποπτεύουσα αρχή, σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 2α του Κ.Ν.2190/1920. Αντίθετα η απόφαση για Μ.Μ.Κ. για εταιρείες με μικρότερο κεφάλαιο των 3.000.000 κεφάλαιο χρήζει μόνο ανακοίνωσης στο ΓΕΜΗ. Έγκριση απαιτείται ανεξαρτήτως κεφαλαίου και για τις Α.Ε. της παρ. 8 του άρθρου 7β του Κ.Ν.2190/1920.
• το νέο Μετοχικό Κεφάλαιο δεν μπορεί να είναι μικρότερο των 24.000 ευρώ (300.000 ευρώ στις περιπτώσεις των Ν.2166/1993 και Ν.1297/1972) και η ονομαστική αξία κατώτερη των 0,30 ευρώ.
• η επιστροφή μετοχικού κεφαλαίου μπορεί να γίνει:
- με κατάθεση σε λογαριασμό όψεως
- με μετρητά
• η Μ.Μ.Κ. μπορεί να γίνει είτε με την μείωση της ονομαστικής αξίας των υφιστάμενων μετοχών είτε με την ακύρωση αναλόγου αριθμού μετοχών από κάθε μέτοχο
• δεν απαγορεύεται η ανισομερής μείωση του αριθμού των μετοχών (γνωμάτευση NΣK 167/2012), οπότε επέρχεται και μεταβολή της σύνθεσης του μετοχικού κεφαλαίου.
• στην περίπτωση ακύρωσης μετοχών, η επιστροφή γίνεται στην ονομαστική αξία.

Η Μ.Μ.Κ. με μετρητά επιφέρει θετική ταμιακή ροή στο μέτοχο (είσπραξη) και αρνητική για την εταιρεία (καταβολή) και

- δεν επηρεάζει τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

5.6 Διανομή φορολογημένων (προαιρετικών) αποθεματικών

Ο λογαριασμός περιλαμβάνει προαιρετικά αποθεματικά, τα οποία σχηματίστηκαν σε προηγούμενες χρήσεις από φορολογημένα κέρδη.
Για τα παραπάνω φορολογημένα αποθεματικά δεν υφίσταται κανένας περιορισμός για την διανομή στους μετόχους
Στην κατηγορία των φορολογημένων αποθεματικών μπορεί να συμπεριληφθεί και το υπερβάλλον του 1/3 του τακτικού αποθεματικού σε σχέση με το Μ.Κ..

Η καταβολή μερίσματος από την εταιρεία στο μέτοχο από φορολογημένα αποθεματικά

- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

Για το ποσό του μερίσματος υφίσταται υποχρέωση παρακράτησης φόρου μερισμάτων 15% σύμφωνα με το άρθρο 62 του Ν.4172/2013.

5.7 Διανομή αφορολόγητων (προαιρετικών) αποθεματικών

Ο λογαριασμός περιλαμβάνει προαιρετικά αποθεματικά, τα οποία σχηματίστηκαν σε προηγούμενες χρήσεις από μη φορολογημένα κέρδη και δεν υπήχθησαν στις μεταβατικές διατάξεις της παρ. 12 του άρθρου 72 του Ν.4172/2013.
Όμοιο φορολογικό χειρισμό θα έχουν και οι προσωρινές διαφορές μεταξύ λογιστικής και φορολογικής βάσης (βλ παράγραφο 3.10).

Η καταβολή μερίσματος από την εταιρεία στο μέτοχο από αφορολόγητα αποθεματικά

- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

Για το ποσό του μερίσματος υφίσταται υποχρέωση παρακράτησης φόρου μερισμάτων 15%, σύμφωνα με το άρθρο 62 του Ν.4172/2013.
Επίσης δημιουργείται υποχρέωση φόρου εισοδήματος σύμφωνα με το άρθρο 47 παρ. 1, ακόμη και στην περίπτωση ζημιών, με βάση την τροποποίηση του Ν.4446/2016, η οποία οδηγεί ουσιαστικά στην "αυτοτελή" φορολόγηση των αποθεματικών ή κερδών.

5.8 Συμψηφισμός (κάλυψη) Ζημιών εις νέο - Μετοχικού Κεφαλαίου

Η κάλυψη ζημιών με μείωση του μετοχικού κεφαλαίου αποτελεί ένα συνηθισμένο μέτρο εξυγίανσης των ιδίων κεφαλαίων.
Ο ανωτέρω συμψηφισμός, χωρίς την καταβολή φόρου εισοδήματος, φόρου μερισμάτων και καμία (θετική ή αρνητική) ταμιακή ροή του μετόχου και της εταιρείας
- επηρεάζει θετικά τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- επηρεάζει θετικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

Ωστόσο το μέτρο αυτό δεν ενισχύει την εταιρεία, καθόσον τα ίδια κεφάλαια παραμένουν σταθερά.

ΠΟΛ.1088/24.6.2016 Διευκρινίσεις σχετικά με την εφαρμογή των διατάξεων των παρ. 1 - 4 του άρθρου 27 του ν.4172/2013 περί μεταφοράς ζημιών

Για την μεταφορά των φορολογικών ζημιών σύμφωνα με το άρθρο 27 του Ν.4172/2013, στην ΠΟΛ.1088/24.6.2016 αναφέρεται:
"Ελλείψει ρητής διάταξης που ορίζει κάτι διαφορετικό, σε περίπτωση επιχείρησης με λογιστικές ζημίες στα βιβλία της η οποία επιθυμεί να μειώσει το μετοχικό/εταιρικό της κεφάλαιο με συμψηφισμό των ζημιών αυτών, οι υπόψη ζημίες κατά το μέρος που αναγνωρίζονται φορολογικά εξακολουθούν για φορολογικούς σκοπούς να μεταφέρονται προς συμψηφισμό με τα κέρδη των επόμενων φορολογικών ετών (σχετ. οι υπ' αριθ. ΣτΕ 3733/2008, ΣτΕ 2614/2008 και ΣτΕ 2523/1991 αποφάσεις του Σ.τ.Ε.)."

5.9 Συμψηφισμός (κάλυψη) Ζημιών εις νέο - Αποθεματικών

Η κάλυψη των ζημιών μπορεί να γίνει με προαιρετικά αποθεματικά, φορολογημένα ή αφορολόγητα.
Κατά πάγια θέση του υπουργείου οικονομικών, ο συμψηφισμός των αποθεματικών θεωρείται διανομή και οφείλεται φόρος μερισμάτων.

Η κάλυψη ζημιών από φορολογημένα ή αφορολόγητα αποθεματικά

- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

Επιπλέον, για τα συμψηφιζόμενα αφορολόγητα αποθεματικά δημιουργείται υποχρέωση φόρου εισοδήματος σύμφωνα με το άρθρο 47 παρ. 1.

Από το συμψηφισμό δεν προκύπτει καμία ταμιακή ροή για τον μέτοχο, ενώ για την εταιρεία δημιουργείται υποχρέωση για φόρους, όπως περιγράφτηκαν παραπάνω.
Για την αναγνώριση των φορολογικών ζημιών ισχύουν τα προαναφερθέντα στην παρ 5.8

5.10 Κεφαλαιοποίηση προαιρετικών αποθεματικών

Με απόφαση της Γ.Σ. μπορούν χωρίς κανένα περιορισμό τα προαιρετικά αποθεματικά (φορολογημένα ή αφορολόγητα) να κεφαλαιοποιηθούν.
Κατά πάγια θέση του υπουργείου οικονομικών, η κεφαλαιοποίηση των αποθεματικών θεωρείται διανομή και οφείλεται φόρος μερισμάτων.
Η παραπάνω κεφαλαιοποίηση των προαιρετικών αποθεματικών

- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς του άρθρου 44α του Κ.Ν.2190/1920
- επηρεάζει αρνητικά τους περιορισμούς των άρθρων 47 και 48 του Κ.Ν.2190/1920

Επιπλέον, για τα κεφαλαιοποιούμενα αφορολόγητα αποθεματικά δημιουργείται υποχρέωση φόρου εισοδήματος σύμφωνα με το άρθρο 47 παρ. 1 του Ν.4172/2013.

Από την κεφαλαιοποίηση δεν προκύπτει καμιά ταμιακή ροή για τον μέτοχο, ενώ για την εταιρεία δημιουργείται υποχρέωση για φόρους, όπως περιγράφτηκαν παραπάνω.