Από την παρουσίαση στο 7ο Thessaloniki Tax Forum του Ελληνοaμερικάνικου Εμπορικού Επιμελητηρίου που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 13.11.2015

του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ
Ορκωτού Ελεγκτή Λογιστή
Αντιπροέδρου Δ.Σ. της ΣΟΛ Α.Ε.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Ελλάδα τα τελευταία πέντε χρόνια, βρίσκεται σε διαρκή αναζήτηση μέσων τα οποία θα δώσουν τη δυνατότητα να ισορροπήσουν ορισμένα βασικά οικονο-μικά μεγέθη, τα οποία έχουν εκτροχιαστεί λόγω της διαρκούς κρίσης, την οποία βιώνουμε.

Ένα βασικό οικονομικό μέγεθος είναι τα δημοσιονομικά ελλείμματα που δημιουργούνται από την ανεπάρκεια πόρων προκειμένου να καλυφθούν δημόσιες δαπάνες.

Προκειμένου να μειωθούν τα ελλείμματα, σύμφωνα με τους στόχους που τίθενται κάθε φορά, θα πρέπει να μειωθούν οι δαπάνες ή να αυξηθούν τα έσοδα ή και συνδυασμός των δύο. Τα τελευταία έτη, οι πολιτικές αποφάσεις, έχουν μετατοπίσει το κέντρο βάρος στην αύξηση των δημοσίων εσόδων και κυρίως στην επιβολή νέων φόρων και στην αύξηση υφιστάμενων φόρων. Αποτέλεσμα είναι να επιβαρύνονται συνεχώς οι συνεπείς φορολογούμενοι ή αυτοί που δεν έχουν την δυνατότητα να αποκρύψουν εισοδήματα, με μεγαλύτερους φόρους.

Προκρίνοντας αυτή την πολιτική, της αύξησης των φόρων, για την αντιμετώπιση του προβλήματος θα πρέπει το κράτος να ακολουθήσει μεθόδους τέτοιες, που να διευρύνουν την φορολογική βάση, με τον εντοπισμό φορολογητέας ύλης που δεν συλλαμβάνεται.

Επίσης, είναι γνωστό ότι όσο αυξάνεται η φορολογία, τόσο μεγαλύτερο κίνητρο έχουν οι πολίτες να φοροδιαφύγουν ή και να φοροαποφύγουν, δηλαδή είναι μεταξύ τους μεγέθη ευθέως ανάλογα.

Κατά δήλωση του Αναπληρωτή Υπουργού Οικονομικών, η απώλεια εσόδων του Ελληνικού Δημόσιου κάθε χρόνο από την φοροδιαφυγή και το λαθρεμπόριο είναι της τάξης των 15-20 δισ. Ευρώ.

ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗ - ΦΟΡΟΑΠΟΦΥΓΗ

Οι έννοιες της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής, ορίζονται στις διατάξεις της φορολογικής νομοθεσίας και ειδικότερα στα άρθρα 66 και 38 του Ν. 4174/2013 «Κώδικας Φορολογικής Διαδικασίας». Το άρθρο 38(περί φοροαποφυγής) θα πρέπει να το λαμβάνει υπόψη του όποιος ασχολείται με τον φορολογικό σχεδιασμό των επιχειρήσεων, και πιστεύω ότι θα αποτελέσει σημείο τριβής με τους φορολογικούς ελεγκτές, και πολλές υποθέσεις θα οδηγηθούν στα Διοικητικά δικαστήρια.

Σε αντίθεση με τη φοροδιαφυγή, η οποία είναι παράνομη, η φοροαποφυγή, η έννοια της οποίας για πρώτη φορά περιλήφθηκε στις διατάξεις της φορολογικής νομοθεσίας στον 4174/2013, κινείται, κατά κανόνα, στα όρια του νόμου. Ωστόσο, πολλές μορφές φοροαποφυγής αντιβαίνουν στο πνεύμα του νόμου, διευρύνοντας όσο το δυνατόν περισσότερο την ερμηνεία του τι συνιστά «νόμιμη» ενέργεια, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η συνολική φορολογική συνεισφορά του φορολογουμένου. Χρησιμοποιώντας επιθετικές τεχνικές φορολογικού σχεδιασμού, ορισμένες εταιρείες εκμεταλλεύονται νομικά κενά των φορολογικών συστημάτων για να μην καταβάλλουν τους φόρους που τους αναλογούν.

Επιπλέον, τα φορολογικά συστήματα σε πολλές χώρες επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να μεταφέρουν με τεχνητό τρόπο τα κέρδη στη δικαιοδοσία άλλων χωρών, με αποτέλεσμα να ενθαρρύνεται αυτός ο επιθετικός φορολογικός σχεδιασμός.

Το ευρωπαϊκό οικονομικό περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιούνται οι ελληνικές επιχειρήσεις, είναι ένα ανοικτό σύστημα διακίνησης κεφαλαίων, προϊόντων, εργαζομένων κλπ. Οι επιχειρήσεις εκμεταλλευόμενες τα πλεονεκτήματα, που τους παρέχουν οι ισχύοντες χαμηλοί φορολογικοί συντελεστές, σε άλλα κράτη μέλη, μεταφέρουν τις δραστηριότητες τους σε αυτά, με συνέπεια την απώλεια εσόδων για το ελληνικό δημόσιο, αλλά και θέσεων εργασίας στη χώρα μας.

Στη Βόρεια Ελλάδα τα ανωτέρω έχουν γίνει ιδιαίτερα αισθητά, με την μεταφορά των δραστηριοτήτων, πολλών επιχειρήσεων, κυρίως στη γειτονική Βουλγαρία.

Η σύνθεση του πληθυσμού των επιχειρήσεων στην Ελλάδα έχει την ιδιαιτερότητα να αποτελείται από λίγες μεγάλες, και πολλές μικρομεσαίες και μικρές επιχειρήσεις.

Πολλές επιχειρήσεις έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα όπως:
α) μικρό μέγεθος, με λίγο προσωπικό ή με αποκλειστικά αυτοαπασχολούμενο τον ιδιοκτήτη.
β) παροχής υπηρεσιών.
γ) κατά την διεκπεραίωση των συναλλαγών, δεν εμπλέκονται πολλά πρόσωπα αλλά στην πραγματικότητα υλοποιούνται εξολοκλήρου από τον ιδιοκτήτη. Αυτό έχει σαν συνέπεια την δυνατότητα της μη έκδοσης του φορολογικού στοιχείου της συναλλαγής ή της έκδοσης με αξία μέρους της συναλλαγής. Από αυτές τις ενέργειες υπάρχει απώλεια άμεσων φόρων (εισοδήματος) αλλά και έμμεσων (φπα), τα οποία εξολοκλήρου καρπώνεται ο επιχειρηματίας ή μέρος αυτών και ο αντισυμβαλλόμενος, κατόπιν διαπραγμάτευσης.

Στην ελεγκτική ένα βασικό στοιχείο που εξετάζουμε πριν την διενέργεια του ελέγχου, είναι η αξιολόγηση του συστήματος εσωτερικών δικλίδων, που στην συνέχεια παίζει καθοριστικό ρόλο για τον προσδιορισμό του βαθμού του ελεγκτικού κινδύνου (χαμηλός, μέτριος, υψηλός). Έτσι και τις επιχειρήσεις, θα μπορούσαμε να τις κατατάξουμε ανάλογα με το μέγεθος τους και το αντικείμενο δραστηριότητας τους, σε χαμηλού-μέτριου-υψηλού κινδύνου για φοροδιαφυγή, τουλάχιστον ως προς έκδοση των στοιχείων των συναλλαγών. Οι μεγάλου μεγέθους επιχειρήσεις, κατά κανόνα δεν χρησιμοποιούν αυτές τις μεθόδους προκειμένου να αποφύγουν την φορολόγηση. Αυτές κυρίως που ανήκουν σε ομίλους, και ιδιαίτερα σε διεθνής ομίλους, αξιοποιούν την δυνατότητα της μεταφοράς κερδών μέσω της ενδοομιλικής τιμολόγησης (transfer pricing).

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ

Τα τελευταία χρόνια γίνεται συζήτηση πώς οι ηλεκτρονικές συναλλαγές θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην συλλογή της φορολογητέας ύλης.

Η έννοια των ηλεκτρονικών συναλλαγών είναι ευρύτατη όπως το «ηλεκτρονικό εμπόριο», το «e-επιχειρείν», που συμπεριλαμβάνουν , συναλλαγές που αφορούν αγαθά και υπηρεσίες και εκτελούνται από απόσταση, δηλαδή χωρίς την ταυτόχρονη παρουσία των συναλλασσομένων στον ίδιο χώρο.

Στην παρουσίαση μας, θα περιοριστούμε σε ένα υποσύνολο των ηλεκτρονικών συναλλαγών και ειδικότερα:
• στην ηλεκτρονική τιμολόγηση και
• στις ηλεκτρονικές πληρωμές

→ Η ηλεκτρονική έκδοση τιμολογίων καθώς και αποδείξεων και η διασύνδεση των μηχανισμών με την ΓΓΔΕ

Με τον Ν. 3943/2011, καθιερώθηκε το μέτρο της διασύνδεσης των ταμειακών μηχανών με το TAXIS, αλλά έχει μείνει στα χαρτιά από το 2011.

Στόχος είναι να συλλέγει το υπουργείο οικονομικών άμεσα στοιχεία
• για το ύψος των πωλήσεων,
• το ποσό του φπα επί αυτών, ώστε να ελέγχει την απόδοσή του και
• να περιοριστεί η έκδοση και λήψη εικονικών και πλαστών φορολογικών στοιχείων.

→ Η χρήση ηλεκτρονικών μέσων πληρωμών
Το θέμα αυτό έγινε πολύ πιο επίκαιρο με την εφαρμογή των capital controls. Η πληρωμή μέσω ηλεκτρονικών μέσων πληρωμών [πιστωτικών καρτών, των χρεωστικών καρτών καθώς και με την χρήση της ηλεκτρονικής τραπεζικής (e-banking)], μπήκε στην ζωή μας με βίαιο τρόπο, λόγω της ανάγκης να εξυπηρετούνται οι συναλλαγές μετά την εφαρμογή των capital controls. Έτσι δίνετε η δυνατότητα για τη δημιουργία ενός νέου πλαισίου στην καταγραφή των διαδρομών του χρήματος.

Στην ελεγκτική, λαμβάνουμε σαν τα πιο αξιόπιστα τεκμήρια αυτά που προέρχονται από επιβεβαίωση στοιχείων τρίτων. Οι πληρωμές με την χρήση των ανωτέρω μέσων, δίνει την δυνατότητα, μέσω της σύγκρισης στοιχείων τρίτων (τραπεζών), κινήσεις τραπεζικών λογαριασμών, πιστωτικών, χρεωστικών καρτών, να επιβεβαιώνονται τα φορολογικά δεδομένα των υπόχρεων.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία του εγχειρήματος είναι και η εφαρμογή του περιουσιολογίου, στο οποίο θα καταγράφονται όλα τα περιουσιακά στοιχεία , συμπεριλαμβανομένων και των των τραπεζικών λογαριασμών και των μετρητών. Εδώ βέβαια, ένα θέμα σοβαρότατο και θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα από την Πολιτεία, είναι πως θα γίνει η πρώτη καταγραφή και πως θα αξιοποιηθούν τα δεδομένα. Πρέπει να πεισθούν οι πολίτες, ότι αυτό δεν θα αποτελέσει, για άλλη μια φορά πηγή, εύκολων φορολογικών εσόδων για το κράτος.

Από έρευνα, του Εργαστηρίου Ηλεκτρονικού Εμπορίου και Ηλεκτρονικού Επιχειρείν (ELTRUN), του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΟΠΑ), προκύπτει ότι η Ελλάδα υστερεί στη χρήση του ηλεκτρονικού χρήματος.
• μόλις το 6% των πληρωμών γίνεται με πλαστικές κάρτες (χρεωστικές, πιστωτικές), όταν ο μέσος όρος στην Ε.Ε. ξεπερνά το 24%.
• μόλις το 17% των κατοίκων είναι εγγεγραμμένοι χρήστες υπηρεσιών ηλεκτρονικής τραπεζικής (e-banking), έναντι του 50% που είναι ο μέσος όρος στην Ευρώπη.

Επίσης, από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι αν προωθηθούν οι ηλεκτρονικές συναλλαγές στη χώρα μας μπορούν
• να αυξήσουν τα έσοδα ΦΠΑ κατά 2 δισ. ευρώ ετησίως,
• να εξοικονομήσουν μέχρι 3 δισ. ευρώ οι καταναλωτές, οι επιχειρήσεις και το Ελληνικό Δημόσιο.

Άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία της έρευνας είναι ότι οι περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων (capital controls) έδωσαν ώθηση στις ηλεκτρονικές συναλλαγές.
• Το 47% των Ελλήνων αγοραστών δήλωσαν ότι χρησιμοποίησαν το e-banking και το ηλεκτρονικό εμπόριο (e-commerce) για να ξεπεράσουν το πρόβλημα της έλλειψης μετρητών.
• Ο αριθμός των ενεργών χρηστών e-banking εκτιμάται ότι αυξήθηκε κατά 30%.

Οι τράπεζες μάλιστα μετακίνησαν προσωπικό, καθιστώντας τα ηλεκτρονικά τους κανάλια το κεντρικό δίκτυο συναλλαγών και όχι το «εναλλακτικό», όπως ήταν μέχρι τότε.
• Η αύξηση της χρήσης της ηλεκτρονικής τιμολόγησης μπορεί να εξοικονομήσει περί τα 900 έως 1.400 εκατ. ευρώ στις επιχειρήσεις ετησίως.
• Το ελληνικό Δημόσιο μπορεί να εξοικονομήσει μέχρι 200 εκατ. ευρώ.

Αισιόδοξο μήνυμα, εκπέμπει η δήλωση του αναπληρωτή Υπουργού Οικονομικών Τρύφωνα Αλεξιάδη, σε εκδήλωση του ΣΕΒ, σχετικά με την βελτίωση εσόδων από τον ΦΠΑ στις νησιωτικές περιοχές τον Αύγουστο με τη χρήση πλαστικού χρήματος. Στις δραστηριότητες διαμονής και εστίασης τα έσοδα υπερδιπλασιάστηκαν φτάνοντας στα 29 εκατ. ευρώ (από 19 εκατ. το 2013 και 14 εκατ. το 2014).

Σημαντική επίσης, ήταν η επισήμανση του κ. Αλεξιάδη ότι, διαπιστώθηκαν περιπτώσεις όπου καταστηματάρχες περνούσαν μεν την πιστωτική κάρτα του πελάτη από το POS, αλλά δεν εξέδωσαν απόδειξη από την ταμειακή μηχανή!!!! Δήλωσε ότι, δεν υπάρχει διάταξη που να συνδέει τις δύο ενέργειες υποχρεωτικά και πρέπει τώρα να θεσμοθετηθεί.

Η κυβέρνηση, δια του ιδίου Υπουργού, έχει δηλώσει ότι εξετάζει τη λήψη μέτρων που θα βοηθήσουν την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, με την χρήση ηλεκτρονικών μέσων, όπως η καθιέρωση για κάθε συναλλαγή ενός ορίου πάνω από το οποίο δεν θα είναι δυνατή η εξόφληση με την χρήση μετρητών, για συναλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΗΨΗ ΜΕΤΡΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΦΟΡΟΔΙΑΦΥΓΗΣ

Πρέπει να αναληφθούν άμεσα πρωτοβουλίες από την πλευρά της πολιτείας αλλά και των τραπεζών, που να ενθαρρύνουν τη χρήση των καρτών με την χορήγηση κινήτρων, αλλά και με την καθιέρωση αντικινήτρων που να καθιστούν απαγορευτική την χρήση μετρητών, με στόχο τη μείωση της φοροδιαφυγής.

Τέτοια μέτρα θα μπορούσαν να είναι:

→ Υποχρεωτική χρήση καρτών για όλες τις συναλλαγές από ένα ποσό και πάνω
• θα πρέπει να εξασφαλιστεί ότι με την υποστήριξη των τραπεζών θα μπορεί να ελέγχεται η εφαρμογή του μέτρου.
• Θα μπορούσε το ανώτατο όριο χρήσης μετρητών να διαφοροποιείται ανά κλάδο, ανάλογα με την κατάταξη του σε κατηγορία κινδύνου (υψηλού μέτριου-χαμηλού) φοροδιαφυγής.
• Διασταύρωση πληρωμών μέσω POS με παραστατικά πωλήσεων.

→ Υποχρεωτική καταβολή μισθοδοσίας και εισφορών σε Ασφαλιστικά Ταμεία μέσω τραπεζικών ηλεκτρονικών συναλλαγών και άμεση απόδοση των εισφορών στα ταμεία
Είναι ένα μέτρο το οποίο είχε νομοθετηθεί στο παρελθόν, αλλά δεν ενεργοποιήθηκε η διάταξη αυτή, λόγω μη έκδοσης της σχετικής απόφασης.

→ Υποχρεωτική χρήση τερματικών αποδοχής καρτών (POS) από όλες τις επιχειρήσεις και τους ελεύθερους επαγγελματίες που συναλλάσσονται με πελάτες.
Να καλυφθεί το κόστος της απόκτησης του ή μέρος αυτού, μέσω επιδοτήσεων προγράμματος ΕΣΠΑ ή με φορολογικές απαλλαγές ή και συνδυασμό των δύο.

→ Μείωση των αμοιβών που λαμβάνουν οι τράπεζες επί των συναλλαγών με τη χρήση πλαστικού χρήματος.
• Οι τράπεζες πρέπει να συμβάλουν από την μεριά τους και να μην επιβαρύνουν τις επιχειρήσεις, με υπέρογκες προμήθειες - χαράτσι, επί της αξίας των συναλλαγών.
• Επίσης οι τράπεζες πρέπει να μην παρακρατούν ποσά από τις εισπράξεις, μέσω ηλεκτρονικών συναλλαγών, για την εξόφληση απαιτήσεών τους από τις επιχειρήσεις.

→ Να καθιερωθούν κίνητρα στους πελάτες αλλά και στις επιχειρήσεις, έτσι ώστε να ενθαρρυνθούν στη χρήση ηλεκτρονικών συναλλαγών π.χ.
• κτίσιμο αφορολόγητου με τις δαπάνες που προκύπτουν από βεβαιώσεις τραπεζών,
• συμμετοχή σε κλήρωση για την λήψη δώρων,
• μείωση φορολογικού συντελεστή σε επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν ηλεκτρονικές συναλλαγές,
• επιστροφή μέρους της αξίας της συναλλαγής.

→ Να μην υπάρχουν διατάξεις που να λειτουργούν στην αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή να δημιουργούν αντικίνητρα για την χρήση τους, από τους καταναλωτές.
Όπως τα ποσά των δαπανών, που προκύπτουν από τις ηλεκτρονικές συναλλαγές, να μην λαμβάνονται υπόψη, για τον τεκμαρτό προσδιορισμό του εισοδήματος του καταναλωτή.

→ Καθιέρωση αντικινήτρων για τις αναλήψεις μετρητών (από ΑΤΜ ή ταμείο τραπεζικών καταστημάτων).
Επιβάρυνση των συναλλαγών αυτών, από ένα ποσό και πάνω, με ένα ποσοστό επί της αξίας της συναλλαγής και απόδοση του ποσού αυτού στο δημόσιο.

→ Υποχρεωτικά όλες οι πληρωμές του Δημοσίου να γίνονται σε ηλεκτρονική μορφή, π.χ. πληρωμή επιδομάτων, πληρωμή εξόδων κυβερνητικών υπαλλήλων κ.λπ.

→ Παρακράτηση μέρους του αναλογούντος ΦΠΑ κάθε συναλλαγής μέσω κάρτας
Πρέπει να γίνονται απευθείας από τις τράπεζες μέσω των τερματικών και άμεση απόδοσή τους στο κράτος, που θα βοηθήσει σημαντικά στην εισπραξιμότητα του ΦΠΑ, που κινείται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα.

→ Ενημέρωση και εκπαίδευση πολιτών (επιχειρηματιών και καταναλωτών) για τα οφέλη από τη χρήση καρτών στις καθημερινές συναλλαγές, για τους ίδιους και το κράτος.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να τονίσω ότι προκειμένου να έχουμε αποτελέσματα στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής πρέπει να γίνει συνείδηση στους πολίτες ότι η φοροδιαφυγή βλάπτει τα συμφέροντα όλων μας. Η εκπαίδευση στο σχολείο θεωρώ ότι, αποτελεί κομβικό σημείο, για την μετέπειτα διαδρομή μέσα στο κοινωνικό σύνολο και πρέπει να αξιοποιηθεί προκειμένου να αλλάξει η κουλτούρα στις νεότερες γενιές σχετικά με το θέμα της αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής. Επίσης και τα Μ.Μ.Ε, στο πλαίσιο της κοινωνικής εταιρικής ευθύνης, θα μπορούσαν να ενημερώνουν για τις συνέπειες στην φοροδιαφυγή, της μη λήψης, από τους καταναλωτές των αποδείξεων των συναλλαγών.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η επιβολή των κεφαλαιακών περιορισμών, ωρίμασε τις συνθήκες για την χρήση των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Οι πληρωμές με ηλεκτρονικές συναλλαγές, έγιναν μέρος της καθημερινότητας των καταναλωτών. Έτσι δημιουργήθηκε ευνοϊκό περιβάλλον για την μετάβαση από τις συναλλαγές σε μετρητά, στις ηλεκτρονικές συναλλαγές με τη χρήση καρτών (πιστωτικών, χρεωστικών και προπληρωμένων) και e-banking, συμβάλλοντας στη μείωση της φοροδιαφυγής και στην αύξηση των δημόσιων εσόδων.

Αυτή η μεταρρύθμιση που έχει συντελεστεί, λόγω των συνθηκών, πρέπει το κράτος με κατάλληλες πρωτοβουλίες, που να εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και όχι αποσπασματικά, να την αξιοποιήσει στο έπακρον, ώστε να επιτευχθεί η πάταξη της φοροδιαφυγής και η δικαιότερη κατανομή των φορολογικών βαρών για τους Έλληνες φορολογούμενους πολίτες.

Το μέτρο των ηλεκτρονικών πληρωμών θα έχει ιδιαίτερα ευεργετικά οφέλη:

• στην αποφυγή της φοροδιαφυγής στους ελεύθερους επαγγελματίες, στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, στον κλάδο του τουρισμού και στην αποφυγή της φοροδιαφυγής στα υψηλά εισοδήματα.
• θα συμβάλλει στον περιορισμό της γραφειοκρατίας, στις τράπεζες και στις εφορίες, καθόσον οι πληρωμές των υποχρεώσεων των πολιτών προς το κράτος θα γίνονται ηλεκτρονικά.
• θα βοηθήσει στην αποφυγή της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.